Liburuen Eboluzioa eta Paratestuen Garrantzia Historian

Hasiera batean, inprimatu ziren lehen liburuek eskuizkribuen ezaugarriak imitatu nahi zituzten: irudiak eta inizialak eskuz eginak, tamaina handia, bi zutabe, azalik ez, izenbururik ez, kolofoiak, besteak beste. Hala ere, 1530eko hamarkadatik aurrera, liburuek pixkanaka beren itxura modernoa hartu zuten, barne egitura nahiko erregular eta finko bat hartuz.

Horrela, testu nagusiaren inguruan —aurrean eta atzean— hainbat osagai agertzen dira, paratestu deitzen direnak (osagai guztiak beti agertzen ez badira ere):

• Atariaurrea

  Lehen orrialde inprimatua da. Izenburua eta egilea agertzen dira, askotan laburtuak. Batzuetan grabatu bat ere izaten du (Etxepareren liburukoaren kasuan, adibidez).

• Ataria edo Izenburu-orria

  Izenburua, egilea eta inprenta-oina (inprimatze lekua, urtea eta inprimatzailearen izena); eskaintza, edizioa, grabatuak (batzuetan oso landuak eta atari osoa inguratzen zutenak: frontispizioa), inprimatzailearen ikurra, pribilegioen aipamena, etab. Zenbaitetan, izen batzuk faltsifikatzen ziren zentsura saihesteko asmoz.

• Atarikoak

  Liburuaren kontrola erakusten duten agiri administratibo eta eklesiastikoak dira, baita literatur testu batzuk ere. Ez ziren beti denak agertzen, ezta beti hurrenkera berean ere:

  • Pribilegioa

    Erregeak edo erregeorde batek inprimatzaileari emandako baimena zen, liburua denbora eta eremu geografiko zehatz batean argitaratzeko eskubideak emanez. Batzuetan baimena egileari, itzultzaileari edo liburu-saltzaileari ematen zitzaion.

  • Lizentzia

    Testu labur bat da, non adierazten zen liburua agintari zibilek edo Elizako agintariek baimentzen zutela. Lizentziak liburuaren ortodoxia bermatzen zuen, haren edukia egiazkoa zela bermatuz. Liburua kontrolatzeko beste modu bat zen.

  • Tasa

    Liburua saltzeko agintariek erabakitzen zuten prezioa zen. Prezioa pleguka jartzen zen, eta hortik liburuaren prezioa kalkulatzen zen. Espainian 1762an kendu ziren liburuen tasak.

  • Oniritzia edo Zentsura

    Pertsona hautatuek (agintariek, legegizonek, elizgizonak) adierazitako iritzia zen, liburu bat argitaratzeko eragozpenik zegoen ala ez azaltzeko. Lizentzia lortzeko ezinbesteko aurrepauso bat zen.

  • Hutsen Zerrenda

    Liburuan aurkitutako huts tipografikoak eta haien zuzenketak. Testuen zuzentasun filologikoa hobetzeaz gain, estatuek hutsak begiratzeak balio zuen, halaber, baimendutako bertsioak aldatu ez zirela ziurtatzeko.

  • Eskaintza

    Egileak idatzitako testu bat zen, lagundu zion (edo laguntzea nahi zion) pertsona edo erakundeari eskainia. Eskaintzaren jasotzailearen merezimenduak goraipatzeaz gain, haren arbasoenak ere sar zitezkeen. Batzuetan, kasu horietan, eskaintzaren aurretik eta orrialde berezi batean, goraipatuaren armarria edo bestelako irudia agertzen zen, orrialde oso bat betez.

  • Gorazarreko Poema

    Sarritan egilearen adiskideek idatzitako poemak sartzen ziren.

  • Hitzaurrea

    Testuaren aurkezpena da, haren helburua, edukia, idazteko edo argitaratzeko gorabeheren historia, besteak beste.

• Testua eta Apaingarriak

  Testu nagusiak zenbait apaingarri izaten zituen, hala nola:

  • Kapituluen Hasierako Letra Apainduak

    Kapituluen hasieran agertzen ziren letra apainduak.

  • Tako Tipografikoak edo Xilografikoak

    Atalen edo kapituluen hasieran edo amaieran kokatzen ziren, baita liburuaren azalean ere. Batzuetan, tako batzuk lerro batean kokatzen ziren, “filete” izeneko bat osatuz.

• Amaierako Osagarriak

  • Aurkibidea edo Edukien Taula

    Liburuaren edukiaren laburpena eta orrialde-zenbakiak biltzen ditu.

  • Pleguen Erregistroa

    Liburuaren osotasuna egiaztatzeko balio zuen.

  • Kolofoia

    Edizioaren datuak (inprimatzailea, hiria, urtea), egilea, izenburua, besteak beste, biltzen zituen. Azalean agertu beharreko datuak arautu ziren neurrian, kolofoiak garrantzia galdu zuen.

Beste Paratestu Batzuk

• Signatura Tipografikoak

  Letra, zenbaki edo ikur batzuk dira. Koaderno bakoitzaren lehen orrialdearen aurkian (beheko eskuineko angeluan) jartzen ziren eta koadernoak ordenatzeko eta zuzen josteko balio zuten.

• Apeua

  Orrialdearen beheko eskuineko angeluan jartzen den hitz edo silaba bat da, hurrengo orrialdearen hasiera adierazten duena.