Lizardi, Lauaxeta eta Orixe: Euskal Olerkarien Bizitzak

LIZARDI

Jose Maria Agirre “Lizardi” (1896-1933) Zarautzen jaio Tolosan urterik gehienak. Legegizona eta Tolosako lantegi bateko gerente izan 37 urte bete gabe hil zen arte.

Gaztaroan erdi galdua zuen euskara berreskuratu Hainbat aldizkari eta egunkaritan idatzi euskaraz erdaraz. Hizlari gisa ere merezitako ospea bereganatu zuen.

ondo idatzi:hil ondoko Itz-lauz (1934) antologian edo Kazetari-lanak (1986) bilduman 100//. Antzerkian ere egin Hala ere, poesian emaitzarik onenak

Bizi zela, Biotz-begietan (1932) poema liburua bakarrik inprimatu zuen.

Hil eta hurrengo urtean hasita zeuzkan puskekin Umezurtz olerkiak (1934) publikatu zioten Euskaltzaleak elkartekoek. Osatuena Karlos Otegirena da: Olerkiak (1994).

Natura sarritan azal LizarD bertsos, urtaroen arabera aldatuz bere kolore, argi-itzal eta soinueak. Bihotzerainoko zirrara sortzen dio hainbeste aldiz ikusi eta sentitutako paisaiak Beste batzuetan egoera afektiboek: ♡, adiskidetasunak, heriotzak poemak.

Batzuetan baikor eta besteetan triste eta kezkati agertu olerkietan. Herria eta hizkuntza askotan aipatzen, eta, beraz, bizitzea egokitu zitzaion une historikoaren kokatu .

LAUAXETA

Bizkaian, jaio Estepan Urkiaga “Lauaxeta” (1905-1937). Umea zela, Mungiara joan Ikasketak Durangon eta Loiolan egin zituen jesuitetan.

1928an Bilbora jo zuen Orixerekin batera EUZKADI egunkariko euskal orrian lan egitera. Lanean hasi eta gutxira sailaren arduradun egin zuten. Asko nabarmendu zen Errepublika aldian kazetari eta hizlari bezala.Gerra etorri zenean, komisario politiko izendatu Atxilotu zuten 1937ko apirilean. Gasteizera eraman eta hantxe fusilatu zuten ekainaren 26an.

Prosa asko , Azalpenak 1931-1935 (1982) izeneko liburuan lagin batzuk bildu zituen Jon Kortazarrek. Baina olerkigintzari esker ezaguna. Lehen Olerti Eguneko zilarrezko abarra irabazi eta laster kaleratu zioten poema: Bide barrijak (1931), bertan Europatik zetozen azkenengo modu eta modak etxeratzen saiatu zen.2., aldiz, handik 4 urtera: Arrats Beran (1935), iturri herritarragoak erabili eta momentu horretako kezka+amets politikoak kanporatzen saiatu zen. Horrez gain, aipatzekoak dira, heriotzaren zain zegoela, Gasteizko kartzelan idatzi zituen bertso hunkigarriak.

ORIXE

Nikolas Ormaetxea “Orixe”(1888-1961) gipuzkoarra zen jaiotzez baina Nafarroan, hazi. Goitik behera aldatu bizimodua eta jesuita ikasketak egin. Hala ere, ez zen apaiztu, eta 1923tik 1931ra Bilbon lanean sortu berria zen EUSKALTZAINDIAn eta EUZKADI egunkarian.

1931tik 1936ra jaioterrira erretiratu zen, EUSKALDUNAK poema gauzatzera.

Espainiako gerra hasi zenean, atxilotu eta Iruñean preso hilabete batzuetan; gero Iparraldera ihes Ameriketara 1950-1954 bitartean,Gero Hego eusk Herri eta EUZKO-GOGOA aldizkariaren sorreran parte hartu

1954an bueltatu Gipuzkoako hainbat lekutan bizi, 1961ean Donostian auzoan hil zen

Prosaz lanak: Santa Cruz apaiza (1929), Quiton arrebarekin (1950-1954) eta Jainkoaren billa (1971).

Itzulpenetan maisu + poesian ere garaiko sortzailerik oparoenetakoa: Barne-muinetan (1934) liburutxo mistikoa, Euskaldunak (1950, nahiz eta 1936rako burutua zuen) poema epiko erraldoia.

Bere obra zabala hainbat eratan eta hainbat euskalkitan egin zuen. Ez zen Olerkarien belaunaldiaren barruan goratuena izan, liskarrak kritiko ofiziala zen Aitzolekin.