Marx, Materialismo Historikoa eta Erlijioa

Materialismo Historikoa eta Erlijioa: Marx, Nietzsche eta San Agustin

Marxek eta Engelsek, Hegelen dialektikatik abiatuta, errealitate historikoa mugimenduan dagoela onartzen dute. Baina, Hegel idealista da (ideiak materia baino lehenago doazela pentsatzen du, Platon bezala), eta Marx eta Engels, aldiz, materialistak: materiak, eta are gehiago, gizakiaren une historiko bakoitzeko baldintza materialek zehazten dute gizartea. Beste hitz batzuetan esanda, materialistak dira, ideia guztiak testuinguru sozial zehatz batean sortzen direla uste baitute. Korronte filosofiko honi materialismo historikoa deritzogu.

Zehatzago, gizakiak zehazten dituztenak ez dira ez kontzientzia ez ideiak, baizik eta lana eta behar materialak. Eta lana aldaketa historikoaren eragilea denez, harreman ekonomikoak dira funtsezkoak. Horrek ez du esan nahi munduan existitzen den guztia materia denik; ez ditu ideiak, adimena edo kontzientzia ukatzen. Baina bai esan nahi duena da balioak, ideiak, erlijioa eta antzekoak harreman ekonomikoetan dutela abiapuntua. Beraz, oinarri materialak antolatzen du gizartea, eta horren gainean garatzen eta sortzen dira gizarte baten ideiak.

Materialismo Historikoaren Oinarriak

Hori azaltzeko, bereizketa funtsezko bat egiten dute:

Azpiegitura eta Gainegitura

Alde batetik, Azpiegitura daukagu: gizartea eta ideiak eratzen dituen oinarri materiala da, ekoizpen-harremanek eta indar produktiboek osatua. Bestetik, Gainegitura daukagu: historiaren une zehatz bakoitzean eratzen den kontzientziaren multzoa (ideiak, balioak, morala...). Azpiegiturak zehazten du gainegitura. Gainegiturak ideologia gisa funtzionatzen du. Marxen ustez, gainegiturak kapitalismoaren kontraesanak ezkutatzen ditu, eta ideologia klase menderatzailearen interesen ordezkaria da. Azpiegiturak eta gainegiturak harreman estua dute: azpiegitura ekonomikotik sortzen da gainegitura, eta ez alderantziz.

Klase Borroka

Marxen ustez, “historia osoaren eragilea klase borroka da”, zapalduen eta zapaltzaileen arteko borroka. Klase borroka horrek sintesi batera heldu beharko luke: iraultza proletarioa, klaserik gabeko gizarte bat lortzeko.

Marxen Ikuspegia Erlijioari Buruz

Karl Marx (XIX. mendea) Alemanian jaio zen. Pentsalari, ekonomialari eta iraultzaile komunista izan zen. Bere ekarpen nagusiak materialismo historikoaren teoria eta kapitalismoaren analisia izan ziren, gizartearen egitura ekonomikoak nola eragiten duen azaltzeko. Marxek bere ideiak Kapitala eta Manifestu Komunista bezalako liburuetan garatu zituen. Erlijioaren inguruko bere kritika, berriz, Hegelen Zuzenbide Filosofiaren Kritika lanean aurki daiteke.

Marxen ustez, erlijioa “herrien opioa” da, alienazio mekanismo bat, gizarte kapitalistaren injustiziak estaltzeko balio duena. Bere teoria materialismo historikoarekin lotzen da, non gizartearen garapena ekoizpen moduen arabera ulertzen den eta erlijioa ordena soziala mantentzeko erabiltzen den.

Erlijioaren Ikuspegi Desberdinak: Marx, Nietzsche eta San Agustin

Marxen ikuspegia erlijioari buruz funtsezkoa da: bere iritziz, erlijioa gizartearen egituraren eta klase zapalkuntzaren ispilu bat zen. Marxek erlijioa “opioa” bezala deskribatu zuen; alegia, gizartearen miseria eta zapalkuntzaren aurrean, erlijioak jendeari kontsolamendua ematen ziola, baina ez zuela eraldaketa edo aldaketa sozialik proposatzen. Erlijioa, bere iritziz, ez zen benetako askapen tresna bat, baizik eta zapalkuntza egiturak mantentzen laguntzen zuen ilusio bat.

Friedrich Nietzschek erlijioari buruzko hausnarketak Marxenarekin konparatzea interesgarria da, baina bere ikuspegia desberdina da. Nietzschek, bere aldetik, erlijioa, batez ere kristautasuna, “jendearen eskailera” bezala deskribatu zuen. Haren ustez, kristautasunak eta beste erlijio batzuek gizakiaren indibidualitatea eta sormena zapuztu egiten zituzten, mendekotasunaren eta umiltasunaren idealak bultzatuz. Nietzschek “Jainkoa hil da” esaldi famatua erabili zuen.

San Agustin, kristautasunaren defendatzaile handia, Marxen eta Nietzscheren ikuspegien kontrakoa izan zen erlijioaren inguruan. Agustinek, bere lanetan, hala nola Aitorkizunak (Confessiones), argudiatu zuen erlijioak gizartean funtsezko zeregina zuela eta gizakiaren salbazioa lortzeko tresna zela. Agustinoren arabera, erlijioa ezinbestekoa da gizakiaren existentzia ulertzeko eta bere espirituaren salbazioa lortzeko.

Ondorioa

Laburbilduz, Marxek eta Nietzschek erlijioa gizartearen zapalkuntza eta miseria estaltzeko tresna gisa ikusten zuten, eta gizartearen egitura materialista aldatzea defendatzen zuten. San Agustinek, aldiz, erlijioa gizakiaren salbazio espirituala lortzeko ezinbesteko tresna gisa ikusten zuen. Gaur egun, Marxen eta Nietzscheren erlijioaren kritika materialista oraindik ere ikus daiteke gizartean. Hala ere, erlijioak komunitateari laguntza soziala eta emozionala eskaintzen jarraitzen du. Adibidez, elizak jendeari babesa eta laguntza psikologikoa ematen jarraitzen dio, San Agustinek defendatzen zuen bezala.