Mielinizazioa, Garapen Kognitiboa eta Adimen Anitzak: Haurtzaroaren Giltzarriak

1. Mielinizazioa eta Nerbio-sistemaren Garapena

Zer da mielinizazioa? Noiz hasten da?

Mielinizazioa, mielogenesia ere deitua, nerbio-sistemako zelulak mielinaz estaltzeko prozesua da. Mielina lipidoz (gantz-substantziez) eta proteinez osatutako gai zuri bat da, nerbio-bulkaden transmisioa optimizatzen duena. Mielinizazioa funtsezkoa da nerbio-sistemaren garapen egokirako, babes funtzioa betetzen baitu. Prozesu hau fetu-aroan hasten da, jaio aurreko hilabeteetan, eta haurtzaroan zehar jarraitzen du, bereziki lehenengo bi urteetan.

2. Nerbio-sistemaren Fisiologia

A) Nerbio-sistema periferikoaren zati nagusiak:

• Sistema autonomoa (begetatiboa): Borondatez kanpoko prozesuak kontrolatzen ditu, hala nola bihotz-taupadak eta digestioa.
• Sistema somatikoa: Borondatezko mugimenduak kontrolatzen ditu, garunetik muskuluetara doazen aginduen bidez.

B) Sistema autonomoaren funtzioak eta azpisistemak:

Sistema autonomoak bi azpisistema ditu:

• Sistema sinpatikoa: Organismoa aktibatzen du, estres egoerei erantzunez (adibidez, "ihes edo borroka" erantzuna).
• Sistema parasinpatikoa: Organismoa erlaxatzen du, energia kontserbatuz eta oreka berrezarriz (adibidez, atsedenaldian).

Sistema autonomoak, gainera, erraien funtzioa eta bihotz-taupadak erregulatzen ditu.

C) Hezitzaileok nola lagun dezakegu sistema hauen arteko oreka?

Hezitzaileok haurren nerbio-sistema orekatzen lagun dezakegu, atsedenaren garrantzia ulertuz eta behatuaz. Ekintza lasaiak eta aktiboak tartekatu behar dira, eta gure oreka emozionalak haurrengan eragin zuzena duela kontuan izan behar dugu, haien animo-egoerarekin lotuta baitago.

3. Heltzearen eta Mugimendu-garapenaren Legeak

• Lege zefalo-kaudala: Garapena goitik behera gertatzen da, burutik oinetara.
• Lege proximo-distala: Garapena erditik kanpoaldera doa, gorputz-enborretik muturretara.
• Flexore eta hedatzaileen legea: Lehenengo muskulu flexoreak kontrolatzen dira (adibidez, burua eusteko), eta gero hedatzaileak.

4. Giharren Jardun Zinetikoa

4.1. Muskuluen jardun zinetikoa eta mugimendua

Muskuluen uzkurdurak kontrolatzean, nahitako edo borondatezko mugimenduak sortzen dira. Haurrak, hasierako mugimendu erreflexuetatik abiatuta, borondatezko mugimenduak bereganatzen ditu. Mugimendu horien jarduera, denborarekin automatizatuko dena, muskulu-jardun zinetikoa da.

4.2. Mugimendu moten sailkapena

• Mugimendu erreflexuak: Kanpoko estimuluei emandako berezko eta nahi gabeko erantzunak (adibidez, arnasketa, irenstea, doministikua, zotina).
• Borondatezko mugimenduak: Erabakiz eta nahita egindakoak (adibidez, ibiltzea, eskuak garbitzea).
• Mugimendu automatikoak: Errepikapenaren ondorioz ohitura bihurtutako borondatezko mugimenduak (adibidez, idaztea).

5. Mugimendu-garapena: Jardunaren ala Heltzearen mendekoa?

Mugimendu-garapena herentziaren eta ingurunearen arteko elkarrekintzaren emaitza da. XX. eta XXX. hamarkadetan, garapenaren psikologian eztabaida handia egon zen. John B. Watson bezalako psikologoek zioten haurren mugimenduak (ibiltzea, katuka ibiltzea...) esperientziaren eta jardunaren bidez ikasten zirela. Baina Arnold Gesell eta beste autore batzuek, berriz, heltze biologikoaren garrantzia azpimarratzen zuten, eskema genetiko baten arabera garatzen zirela argudiatuz. Gaur egun, bi faktoreen garrantzia onartzen da.

6. Mugikortasun Grafikoaren Bilakaera (G. Calmy)

Hiru faktore nagusi bereizten dira:

• Mugimen-faktorearen nagusitasuna (18-30 hilabete):
  • Haurrak hasieran ez du begiratzen egiten duena.
  • Mugimenduak zehazten doaz.
  • Lehen agerpen grafikoak: arkatza esku osoarekin eusten du, eta bi urte eta erdirekin pintza egiteko gai da.
  • Mugimenduarekin plazera lortzen du.
• Hautemate-faktorearen nagusitasuna (30 hilabete - 3 urte):
  • Begien eta eskuen arteko koordinazioa hasten da.
  • Giza irudiaren lehen adierazpenak agertzen dira.
  • Zirkuluak, gurutzeak, espiralak, mendel-motak, berezko marrazkiak eta imitaziozkoak egin ditzake.
• Irudikapen-faktorearen nagusitasuna (3 urte eta erdi - 5 urte):
  • Aldaketa kualitatiboa: haurrak esanahia ematen dio marrazkiari.
  • Hasieran marraztu ondoren azaltzen du zer egin duen, eta gero, marraztu aurretik.
  • Irudiek zentzu gehiago hartzen dute.
  • Mendelak eta grafiak egiten hasten da.

7. Garapen Kognitiboa

7.1. "Kognitibo" hitzaren jatorria

"Kognitibo" hitza latineko "cognoscere" hitzetik dator, "ezagutu" esan nahi duena. Pentsatzeko, ezagutzeko eta ulertzeko prozesuari egiten dio erreferentzia.

7.2. Adimena ulertzeko bi modu

• Inguruneko aldaketei aurre egiteko eta bizirauteko gaitasuna.
• Elementu abstraktuekin eragiketak egiteko gaitasuna.

7.3. Ondorioak hezitzaile gisa

Adimena nola ulertzen dugun, gure hezkuntza-praktika moldatuko da. Adimena gaitasun abstraktuak ebazteko trebetasun gisa soilik ikusten badugu, alde batera utziko ditugu beste adimen mota batzuk. Aldiz, ingurunera egokitzeko gaitasun gisa ulertzen badugu, haurraren garapen integrala bultzatuko dugu.

8. Funtzio Kognitiboak

Funtzio kognitiboak pertsonen gaitasun intelektualen bidez egiten diren jarduerak dira. Bi maila bereizten dira:

• Lehen mailakoak (oinarrizkoak): Animalia askok ere badituzte (adibidez, memoria, bere prozesuekin: eskuratzea, biltegiratzea eta berreskuratzea).
• Bigarren mailakoak (gorenak): Gizakiari dagozkionak (adibidez, pentsamendua, sentimen- eta mugimen-egokitzapena, sinboloen eta hizkuntzaren erabilera).

9. Oroimena

9.1. Definizioa

Oroimena aurrean ez dauden pertsonak, animaliak, objektuak edo iraganeko gertaerak gogoratzeko gaitasuna da, baita aldez aurretik ikasitako informazioa gogoratzeko trebetasuna ere.

9.2. Hiru prozesu

• Eskuratzea
• Biltegiratzea
• Berreskuratzea

9.3. Prozesu bakoitzaren ezaugarriak

• Eskuratzea: Zentzumenen bidez estimuluak eta informazioa jasotzen dira.
• Biltegiratzea: Jasotako informazioa nerbio-sisteman gordetzen da, geroago berreskuratzeko.
  • Zentzumen-informazioaren biltegiratzea
  • Epe laburreko memoria
  • Epe luzeko memoria
• Berreskuratzea: Gordetako informazioa ekartzen da gogora.

10. Arreta

10.1. Definizioa

Arreta pertsona batek egiten ari den jardueran kontzentratzeko duen gaitasuna da. Informazioa berreskuratzeko lehen urratsa da.

10.2. Arreta motak

• Borondatezko arreta: Nahita eta kontzienteki arreta jartzea.
• Nahi gabeko arreta: Estimuluek eragindako arreta, modu inkontzientean.

10.3. Arretan eragina duten faktoreak

• Barne-faktoreak (pertsonari dagozkionak): Egoera fisikoa (nekea, logalea, gosea, hotza, beroa...).
• Kanpo-faktoreak (estimuluari dagozkionak): Kolorea, zaporea, usaina, soinua, neurria...

11. Pentsamendua

11.1. Definizioa

Pentsamendua pertsonek errealitatearen ideiak eta irudikapenak sortzeko eta erlazionatzeko duten gaitasuna da. Memoriaren prozesuak koordinatu eta antolatzeko ahalmena ere bada. Funtzio kognitibo gorena da.

11.2. Definizioaren hiru kontzeptuen garapena

• Arazoak konpontzea:
  • Arazo konkretuak: Objektuak edo pertsonak aurrean daude.
  • Arazo abstraktuak: Objektuak ez daude aurrean, baina gogoratzen dira.
• Arrazoitzea: Aurretik zegoen informazioa erabili eta unean bertan gertatzen ari denarekin konparatzea. Bi mota:
  • Indukzioa: Orokorretik zehatzera.
  • Dedukzioa: Zehaztasunetik orokortasunera.
• Sormen-gaitasuna: Arazoei ikuspegi desberdinetatik begiratzeko eta konponbide anitz aurkitzeko gaitasuna. Bi mota:
  • Dibergentea
  • Konbergentea

12. Howard Gardnerren Teoria: Adimen Anitzak

12.1. Teoriaren azalpena

Howard Gardnerrek adimen anitzen teoria garatu zuen, hezkuntza mundu mailan irauli zuena. Giza gaitasunak 8 adimen motatan sailkatu zituen:

• Adimen intrapersonala
• Adimen interpertsonala
• Adimen matematikoa
• Hizkuntza-adimena
• Adimen naturalista
• Adimen espaziala
• Adimen musikala
• Adimen zinetiko-korporala

12.2. Iritzi pertsonala

* Idatzi hemen zure iritzia, adibidez: Gardnerren teoriak adimenaren ikuspegi zabalagoa eskaintzen du, baina nire eskolaratzean adimen logiko-matematikoari eta hizkuntza-adimenari eman zitzaien garrantzia gehien.*

13. Funtzio Kognitiboen Garapena (0-2 urte)

13.1. Etapa honen izena

Etapa honi sentimen- eta mugimen-adimena deitzen zaio. Sentsazioek eta mugimenduak garrantzi handia dute haurraren garapenean. Ezaugarri nagusiak asimilazioa eta egokitzapena dira.

14. Funtzio Sinbolikoa

Funtzio sinbolikoa zerbait (esanahi bat) irudikatzean datza, errepresentazio horretarako soilik balio duen esanahi bereizi baten bidez. Irudikapena sortzeko funtzioa da, eta bigarren urtean agertzen da. Honako hauek dira adibideak:

• Jolas sinbolikoa
• Imitazio diferitua
• Buru-irudia
• Marrazkia
• Hizkuntza