Nietzscheren Filosofiaren Gakoak

Kritika Mendebaldeko Zibilizazioari: Bitalismoa

Friedrich Nietzschek kritika sakona egiten dio Mendebaldeko zibilizazioari, eta kristau moralak eta arrazionalismo dekadenteak markatutako bide okerra jarraitu duela adierazten du. Bere ustez, Mendebaldeko kultura Sokrates eta Platonekin endekatzen hasi zen, nihilismora eraman duten balioak ezarriz. Gainbehera hau gainditzeko, Nietzschek "supergizakiaren" figura proposatzen du, zeinak, "Jainkoaren heriotzaren" ondoren, bizitzan eta bere buruaren baieztapenean oinarritutako benetako balio berriak sortuko dituen.

Metafisikari egiten dion kritikan, Nietzschek ontologia tradizionalaren eta errealitate finko eta aldaezin baten ideiaren aurka egiten du. Heraklitoren eraginez, errealitatea etengabe aldatzen eta aldatzen ari dela dio, eta kontrakoen borroka funtsezkoa dela bizitzarako. Mundu sentigarri baten eta transzendente baten arteko bereizketa platonikoa errefusatzen du, banaketa hori gizateriaren akatsik handiena izan dela argudiatuz. Nietzscherentzat, sentipenezko mundua baino ez da existitzen; metafisika, berriz, bizitzaren beldurrean oinarritutako moral antinaturala sustatu duen engainua da.

Eremu epistemologikoan, Nietzschek arrazionalismo dogmatikoa eta egia absolutuetan sinestea erasotzen ditu. Haren arabera, arrazoimenak kontzeptu abstraktu eta hutsak sortu ditu, hala nola "Jainkoa", "Ongi" edo "Egia", oinarri errealik ez dutenak. Zentzu horretan, intuizioa, irudimena eta artea errealitatea ulertzeko logika baino bitarteko eraginkorragoak direla uste du, bizitzaren esentzia aldakorra atzematen baitute.

Gainera, hizkuntza kritikatzen du bere izaera engainagarriagatik. Argudiatzen du hitzek esentzia finkoak existitzen direlako ilusioa sortzen dutela, giza konbentzioak baino ez direnean.

Bere ikuspegi bitalistatik, Nietzschek senek, grinek eta etengabeko borrokak bultzatutako indar gisa definitzen du bizitza. Existentzia kontraesankorra da, sorkuntza eta suntsipena konbinatuz, ongia eta gaizkia. Horrela, arteak eta esperientzia estetikoak hobeto erakusten dute bizitzaren esentzia arrazoimena baino. Intelektualismoari egiten dion kritikan, kontzeptu arrazionalak "momia kontzeptual" gisa deskribatzen ditu, eta etengabe aldatzen ari dena finkatzen saiatzen da.

Apolo vs. Dionisos: Apolíneoa eta Dionisiakoa

Dionisos eta Apolo Greziar mitologiaren bi jainko dira, kontrako esanahia sinbolizatzen dutenak. Nietzschek Filologia Klasikoa ikasi zuenean topatu zuen haien berri. Bi bizimodu eta jarrera kontrajarri erakusten dituztela konturatu zen: Dionisos-ek jarrera tragiko-estetikoa eta Apolo-k jarrera zientifiko-arrazionalista.

Apolo ideia perfektuen, arrazoiaren eta argiaren jainkoa da, eta Dionisos, bere aldetik, mugagabea, neurrigabea, informea, gaua eta irrika sexualen sinboloa da. Nietzscheren aburuz, bien oreka eta lotura beharrezkoa da bizitzarako, eta bietako baten falta, bizitza ahuldu eta txirotu egiten da. Nietzscheren arabera, "Tragediaren sorrera" liburuan azaltzen duenez, greziar kulturan Sokratesen garaira arte bizi dira bi jainkoak elkarrekin, bakoitzak bere espazioa edukita.

Tragedia klasikoetan horrela erakusten da: tragediaren abesbatzak dionisiakoa irudikatzen du, abestu, dantzatu eta oihukatu egiten baitu, emozioak adieraziz eta ikuslegoan katarsi emozionala eraginez. Tragedian, apolíneoa pertsonaiengan eta haien hizketan dago irudikatuta.

Dionisos jainkoak gizarte-arauak hautsi eta nahiak edo desirak askatzeko egiten du, bizitzaz gozatu eta jai giroan ospa dadin. Filosofia arrazionalak, aldiz, Sokratesez eta Platonez geroztik, arima arrazionala gorputzaren pasioen gainetik jartzen du, eta arrazoimena gizakiaren azken jomuga modura jartzen du, sentimenduak intelektualaren menpe mantendu nahian.

Nietzschek salatzen du Europako tradizio filosofikoan, Sokratesengandik, dionisiakoa baztertua izan dela, apolíneoa nagusitasuna inposatu den bitartean. Filosofia arrazionalista eta intelektualismo moralarekin, Mendebaldeko kulturak balio dionisiakoak akabatu ditu, eta horixe da Nietzschek filosofiari leporatzen diona, aipaturiko bi joeren oreka berreskuratzeko aldarrikapen sutsua eginez.

Nihilismoa eta Balioen Eraldaketa (Transmutazioa)

Nihilismoa

Nietzscheren arabera, nihilismoa, bizitzako balio eta zentzu ororen ukazio gisa ulertua, balio tradizionalen gainbeheragatik eta "Jainkoaren heriotzagatik" sortzen da. Horrek gizakia erreferenterik gabe uzten du, etsipenean eta asmo faltan murgilduta.

Nihilismoa indartu egiten da metafisika erortzeagatik eta arima hilezkorraren ideiagatik, lehen gizakiak animaliengandik bereizten baitzituzten. Gainera, historia, asmo argirik gabe, larritasuna eta etsipena sortzen ditu. Gizateriak, bere jatorria eta patua ez dakienez, hutsune existentzial bati egin behar dio aurre.

Nietzschek, ordea, ez du nihilismoa arazo gisa bakarrik ikusten, baita balio dekadenteak gainditzeko eta existentzia modu berri bat sortzeko beharrezko etapa gisa ere.

"Botere-nahia" nihilismoa gainditzea eta balio berriak sortzea ahalbidetzen duen motorra da, "supergizakiaren" irudian amaituz.

Balioen Transmutazioa

Nietzschek "balioen transmutazioa" proposatzen du, etsipenean eta mendetasunean oinarritutako balio tradizionalen ordez bizitza baieztatuko duen moral berri bat ezartzea.

"Esklaboen morala" kritikatzen du, kristautasunak eta igualitarismoak inposatua, umiltasuna eta obedientzia sustatzen dituena. Aitzitik, "jauntxoen moralak" gizakien arteko indarra, bizitasuna eta hierarkia naturala balioesten ditu.

Moralaren genealogiaren bitartez, Nietzschek "ongia" eta "gaizkia" kontzeptuen jatorria aztertzen du, ahulek bizitzaren eta sendotasunaren aurkako balioak nola inposatu dituzten erakutsiz. Instintuen errepresioak eta moral aszetikoak gizakia errua eta sufrimendura eraman dute.

Moral Berria

Nietzschek ongiaz eta gaizkiaz haragoko moralaren alde egiten du, bizitzaren baieztapenean eta balio malgu eta dinamikoen sorkuntzan oinarrituta. Moral berri horretan, supergizakiak bere balioak ezartzen ditu, inposaketa erlijioso edo metafisikoetatik aske, eta botere-nahiak eta existentziaren ospakizunak gidatuta.

Kritika Kristautasunari, Jainkoaren Heriotza eta Supergizakia

Nietzschek kristautasuna kritikatzen du beldurretik eta bizitzaren aurreko giza ezintasunetik sortutako erlijiotzat hartzen duelako. Erlijioak ez duela inoiz egia esan dio, mundu ideal bat asmatu eta errealitatea mespretxatzen duelako. Haren arabera, kristautasuna "platonismo bat da herriarentzat", esklaboen moral bat, mendetasuna, obedientzia eta sakrifizioa sustatzen dituena, bizi-instintuen eta botere-nahiaren aurka doazen balioak. Gainera, gorputzaren, bulkaden eta balio estetikoen aurka egitea leporatzen dio, gizakiaren sormen-potentziala itoz.

Bere filosofian gertaera garrantzitsuenetako bat "Jainkoaren heriotza" da. Nietzschek ateismoaren beharra aldarrikatzen du, Jainkoak eta balio kristauek giza garapena mugatzen dutelako. Bere ustez, izaki goren batengan sinestea oztopo bat da, fededunek Jainkoarengan proiektatzen baitituzte beren baitan garatu beharko lituzketen kualitateak. Gizakiak bere benetako handitasuna lor dezan, beharrezkoa da kristautasunak ezarritako moraletik askatzea.

Jainkoaren heriotzak bi ondorio posible ditu. Lehenengoa negatiboa da: moral transzendenterik gabe, gizakia noraezean gera daiteke eta nihilismoan eror daiteke, asmoa eta sormena galduz. Bigarrena, aldiz, positiboa da: gizakiak bere ahalmen sortzailea bereganatzen badu, moral dekadentea gainditu eta "Supergizakiari" bide eman diezaioke.

Nietzschek gizakiaren eraldaketa hiru etapatan deskribatzen du:

• Lehenik gamelu bat bezalakoa da, karga astunak jasaten dituena eta ezarritako arauen menpe bizi dena.
• Gero lehoi bihurtzen da, ezarritako arauen aurka oldartzen dena eta bere borondatea aldarrikatzen duena.
• Hala ere, lehoiak oraindik ez du balio berririk sortzen, eta, beraz, haur bihurtu behar da, sormenaren, jolasaren eta askatasunaren sinbolo.

Horrela bakarrik berrasmatu ahal izango du gizakiak bere burua etengabe eta bere ahalmenik handiena lortu, supergizakia bihurtuz.

Botere Nahia eta Betiereko Itzulera

Nietzschek honela definitzen du botere-nahia: izaki bizidun guztiak beren burua gainditzera eta ingurunea menderatzera bultzatzen dituen oinarrizko indarra. Gizakiengan, nahimen hori kontziente bihurtzen da eta ezagutzaren eta sormenaren oinarri bihurtzen da. Ez dugu egia jakin nahi hutsagatik bilatzen, errealitatea kontrolatzeko baizik. Botere-nahia, beraz, eraldaketaren, hazkundearen eta autodeterminazioaren motorra da.

Supergizakia nahimen horren adierazpen gorena da, balio zaharrak suntsitzeaz gain, berriak sortzeko gai ere badelako. Ez dator bat tradizioak edo ezarritako moralak ezarritako arauekin; aitzitik, bere bidea egiten du. Nietzschek uko egiten dio igualitarismoari, zeren uste baitu zenbat eta handiagoa izan gizabanako baten botere-nahia, orduan eta handiagoa izango dela gizakien arteko hierarkia. Harentzat, gainditzearen aldeko borroka naturala eta saihestezina da.

Hala ere, botere-nahia ez da ahulenen aurkako zapalkuntza soilarekin nahastu behar; aitzitik, norberaren garapen osoan datza, norberaren patua sortzean.

Bestalde, betiereko itzuleraren teoriak bizitzarekiko maitasun absolutua adierazten du. Nietzschek planteatzen du existentzia benetan estimatzen badugu, beti errepikatzeko prest egon beharko genukeela. Supergizakiarentzat, bizitza hain da baliotsua, ezen une oro behin eta berriz bizi nahiko bailuke, damurik eta beldurrik gabe. Kontzeptu hori denboraren ikuspegi kristau eta modernoaren aurka dago, azken helburua duen ildo progresibo gisa ulertzen baitute.

Hala ere, betiereko itzuleraren ideiak paradoxa bat ere badakar: dena behin eta berriz modu berean gertatzen bada, ba al du zentzurik zerbait aldatzen ahalegintzeak? Etorkizuna iraganak zehazten badu, badirudi ez dagoela eraldatzeko aukerarik. Kontraesan hori gorabehera, Nietzschek betiereko itzulera froga existentzial gisa erabiltzen du: norbera egiazki eta bete-betean bizi bada, bizitzaren errepikapen amaigabea ez litzateke zama, desira baizik. Ideia horrekin, gogotsu bizitzera gonbidatzen gaitu, eta erabaki bakoitzaren erantzukizuna bere gain hartzen du, betiko errepikatuko balitz bezala.