Oihenart eta Peru Abarka: Euskal Literaturaren Azterketa

Arnaud Oihenart eta Bere Obrak

"Atsotitzak eta refrauak" eta "Gaztaroa"

Bi titulu-multzo horiek idazle eta obra berari egiten diote erreferentzia. Zehatz, “Les proverbes basques recueillis par le Sr. d'Oihenart, plus les poesies basques du mesme auteur” Oihenarten obra nagusietako bat da eta hiru zatiz osatuta dago. Hiru zati horietatik, lehenengo bi multzoak dira “Atsotitzak eta refrauak” eta “Oihenarten Gaztaroa Neurtitzetan”. Hirugarren multzoa, zati gehigarri bat da eta “Atsotitzen hurrenkina. Supplement des proverbes basques” izena du.

Idazlea: Arnaud Oihenart.

Lanen edukiaren azalpena

Oihenartek bildutako esaera zaharrek eta berak idatzitako poemek osatutako obra da, eta hiru zatiz dago osatuta:

1. Lehenengoa, "Atsotitzak edo Errefranak. Proverbes, ou Adages basques" da, eta frantsesera itzulitako 537 atsotitzez osatuta dago.
2. Bigarrena, "Oihenarten Gaztaroa Neurtitzetan. La jeunesse d'O. en vers basques" da. Euskara hutsean idatzitako 22 poesia dira, eta atal bakoitzak frantsesezko hitzaurre bana du. Lehenengo 16 poemek maitasuna dute gaitzat, baina atzean Joana emaztearen heriotzak eragindako hil-kexua dago, poesia erlijiosoetarako bidea ireki zuena. Beste 6 neurtitzak jainkozkoak dira. Horrez gain, maitasunezko poemak bere barne-gogotik sortuak dira; jainkozkoak, ordea, irakaskuntza helburu dutenak dira, hau da, besteei eredua eskaintzeko sortuak.
3. Azkenik, zati gehigarri bat dago: “Atsotitzen hurrenkina. Supplement des proverbes basques”. Aurreko bi atalen segida gisa, 169 poemaz osatutako obra da. Oihenartek gerorako prest utzi zuen azken orduko gehigarri bat da, eta atsotitzen parte dela esan daiteke.

Peru Abarkaren Azterketa

Literatura jasoa eta herri-literatura

Peru Abarka lanean argi eta garbi ikusten da literatura jasoa eta herri-literatura elkarren aurrez aurre jartzen direla, elkarrizketaren bidez egindako satira sozial eta kultural batean. Aztertutako pasartean (1. elkarrizketa), Maisu Juan barberuak irudikatzen du literatura jasoa edo kultura "ofiziala": zientzian, anatomian eta hizkuntza jasoan oinarritzen den diskurtsoa erabiltzen du. Bere hitz egiteko modua, bere burua ilustratu eta moderno gisa aurkeztea, eta herri-jakintzarekiko duen mespretxua kultura jasoaren adierazgarri dira.

Aitzitik, Peru pertsonaiak herri-literatura ordezkatzen du: esperientzia praktikoan, ahozko transmisioan eta herriaren jakindurian oinarritutako ikuspegia du. Bere hizkera naturala eta herrikoia da, eta bertsoak, esaerak eta koplak erabiltzen ditu argudio gisa. Adibidez, esaten du:

“Aita semeak joan dira / Ama alabok joan;
Ostera beti egongo dira / Soñuko zainak atean.”

Edo beste batean:

“Egun balo gau eginda / Nijoan neure etxera…”

Horrelako adierazpenek herri-literaturaren balioa azpimarratzen dute: sentimenduen eta eguneroko bizimoduen transmisio zuzena, baita irakurle edo entzulearekin konektatzeko gaitasun handia ere.

Testuak, alde batetik, literatura akademikoaren (Maisu Juanen) harrokeria eta arrotasuna agerian uzten ditu, eta, bestetik, Peru bezalako pertsonaien bidez, herriaren jakinduria eta sinesgarritasuna goraipatzen ditu. Horregatik, Peru Abarkan, herri-literatura ez da soilik folklorikoa edo apaingarri hutsa, baizik eta mezuaren ardatz nagusietako bat: hizkuntza, kultura eta identitatearen aldarrikapena.

Beraz, Peru Abarka lanean, bi literatura mota horiek ez dira maila berean ageri: nahiz eta elkarren kontrastean jarri, herri-literaturak balorazio positiboa jasotzen du, eta testuak haren aldeko jarrera kritikoa eta ironikoa agertzen du literaturaren bidez.