Paisaiaren Modelatzea: Agenteak, Faktoreak eta Formak
Clasificado en Geología
Escrito el en vasco con un tamaño de 3,97 KB
Paisaia agente geologikoen higaduraren ondorioz modelatzen da.
Paisaiaren Modelatuan Eragiten duten Faktore Nagusiak
Eremu bateko klimaren arabera, agente geologiko batzuk edo besteak izango dira nagusi.
Faktore klimatikoak
- Eremu lehorretan ez dago glaziarrik, ezta ibairik ere.
- Eremu epel eta euritsuetan, landaredi ugariak agenteen eragina murrizten du, lurra babesten baitu.
- Poloetan eta goi-mendietan, ura izotz egoeran dago, eta agente geologiko nagusia glaziarra da.
Faktore tektonikoak eta egiturazkoak
Faktore tektonikoek eta egiturazkoek asko baldintzatzen dute agente geologikoen jarduna:
- Normalean, ibaiak failetan zehar igarotzen dira.
- Glaziar-mihiak haustura asko dauden lekuetan ahokatzen dira.
Lurra altxatzean, ibaiek energia potentziala berreskuratzen dute eta, ondorioz, higatzeko ahalmena handitzen zaie.
Faktore litologikoak
Harri motak modelatzean duen eragina era askotakoa da:
- Material bigunak material gogorrak baino errazago higatzen dira.
- Kostaldean, material bigunek sartuneak, badiak eta labarrak sortzen dituzte.
- Kareharriek, igeltsuek eta kaltzio karbonato ugariz zementatutako harriek modelatze karstikoa sortzen dute.
Faktore antropikoak
Gizakiaren jarduerak erliebearen modelatzea aldatzen du, agente geologikoen lana mugatuz edo areagotuz:
- Ezpondetan eta lubakietan, ur-lasterrek eragindako higadura saihesteko lanak egiten dira.
- Errekak bideratu eta kanalizatu egiten dira.
- Portuak eraiki eta kostaldeak babesten dira.
Ibaien Modelatzea
V itxurako harana
Ibaiak higatzeko ahalmen handia duenean sortzen da, harria eta lurra sakonki ebakitzen baititu.
Hondo lauko harana
Ibaiak harria ebakitzeko ahalmena galtzen duenean sortzen da. Ubidearen eta itsasoaren mailaren arteko aldea txikitzen doan heinean, ibaia ezin da gehiago hondoratu. Orduan, abiadura moteldu egiten zaio eta meandro izeneko bihurguneak eratzen hasten da.
Peniordokiak
Ibaien higadura-prozesu luze baten amaierako emaitza dira. Haranak zabaldu eta elkartzearen ondorioz sortzen dira, erliebe ia laua eratuz.
Muino lekukoak
Higadurari aurre egin dioten eta garai bateko ordoki zabalago baten hondar diren erliebe bakartuak dira.
Terrazak
Ibaiak bere ibilguan beherago ahokatu eta harana zabaltzean sortzen diren erliebe mailakatuak dira.
Modelatze Karstikoa
Lurraren gainazaleko higadura-formak
Disoluzio-formak
Euri-urak kareharria disolbatzean, lapiaz edo lenar izeneko ildaskak eta arrailak sortzen ditu gainazalean.
Kolapso-formak
Lurpeko barrunbe baten sabaia erortzean, dolinak edo torcak izeneko sakonuneak sortzen dira.
Lurpeko higadura-formak
Galeriak eta hodiak
Tunel horizontalak (galeriak) edo ia horizontalak dira. Oso estuak badira, hodi mehar edo katazulo deritze.
Leizeak
Hodi bertikalak dira, sarritan gainazaleraino iristen direnak.
Aretoak
Forma irregularreko barrunbe handiak dira, galerien zabalguneetan sortuak.
Sedimentazio karstikoa
Bi modu nagusi daude:
Deskaltzifikazio-buztinaren metaketa (Terra Rossa)
Kareharria disolbatzean askatzen diren buztinak eta beste material disolbaezinak metatzen dira, bai lurpean, bai gainazalean, terra rossa izeneko lur gorrixka sortuz.
Kaltzio karbonatoaren prezipitazioa (Espeleotemak)
Uretan disolbatutako kaltzio karbonatoa prezipitatu daiteke, trabertino edo toba izeneko metaketak sortuz. Lurpeko barrunbeetan, prezipitazio horiek espeleotemak eratzen dituzte (adibidez, estalaktitak eta estalagmitak).
Higaduraren Ondorio Nagusiak
- Detrituen garraioa eta hustuketa.
- Lurraren gainazalaren modelatze bereizgarria.
- Peniordokien sorrera.
- Kontinente-masaren birbanaketa.