Plaken Tektonika: Teoria eta Muga Motak

Plaken Tektonikaren Teoria Nagusiak

Plaken tektonikaren teoriak urrats erraldoia eman zuen geologian. Honako hauek dira haren proposamen nagusiak:

• Litosfera zurruna da eta plaka litosferiko edo plaka tektoniko izeneko pieza batzuetan zatituta dago.
• Plaka litosferikoak dinamikoak dira. Litosfera ozeanikoa dortsaletan sortzen da, eta urperatze-eremu deritzenetan manturantz sartzean suntsitzen da.
• Plaka litosferikoen mugimenduaren eta aldaketen arrazoia geosferaren barne-dinamika da.
• Plaken dinamikak elkarreraginak sortzen ditu haien ertz edo mugetan eta horrek prozesu geologikoek bultzatzen dituzten indar eta presio- eta tenperatura-aldaketak eragiten ditu.

Plaken arteko Elkarreraginak

Plaken arteko elkarreraginak haien ertzetan gertatzen dira, eta hiru motatakoak izan daitezke: dibergenteak, eraldatzaileak eta konbergenteak.

Ertz Dibergenteak

Bereizten diren plaka litosferikoen ertzak dira. Egoera hori bi eskualdetan gertatzen da:

• Dortsal ozeanikoetan, plakak dortsalaren ardatzetik bereizten dira.
• Kontinente barneko riftetan, hala nola Afrikako ekialdeko Riftaren Haran Handian.

Ertz dibergenteei eraikitzaile deritze, haietan itsas-litosfera sortzen baita mantuko magmetatik abiatuta.

Ertz Eraldatzaileak

Bata bestearekiko zeharka mugitzen diren plaken ertzak dira. Kaliforniako San Andres faila bezalako lekuetan ere gertatzen da. Plaka horien marruskadurak tentsio handiak eragiten ditu arroka-masetan, eta, sarritan, bat-batean askatzen dira eta lurrikarak eragiten dituzte.

Ertz Konbergenteak

Bata besterantz mugitzen diren plaka-ertzak dira. Ertzak hiru motatakoak izan daitezke:

• Plaka kontinental baten eta plaka ozeaniko baten arteko konbergentzia: Mota horretako ertzetan plaka ozeanikoa (dentsoagoa) kontinentalaren azpian sartzen da eta mantuan sartzen da. Plaka sartzen den eremuan hobi bat sortzen da eta, kontinentean, kostarekiko paralelo dagoen mendikate bat, aktibitate bolkaniko eta sismiko handikoa. Adibidez: Andeak.
• Bi plaka ozeanikoren arteko konbergentzia: Ertz horietan, plaketako bat bestearen azpian kokatzen da. Sumendi horiek arku formako uharte bolkanikoen artxipelagoak eratzen dituzte (uharte-arkuak). Adibidez: Japonia.
• Bi masa kontinentalen arteko konbergentzia: Ertz horietan ez da subdukziorik gertatzen. Litosfera kontinentaleko bi plakak talka egitean, tamaina handiko mendikatea sortzen dute. Adibidez: Himalaia.

Ertz konbergenteei suntsitzaile deritze: Haietan, subdukzioa jasaten duen plakako litosfera mantuari gehitzen zaiolako eta gainazaletik desagertzen delako.