Pregled srednjovekovnih dinastija i ključnih sukoba u Evropi

Francuske dinastije

Kapeti (987–1328); Valoa (1328–1589); Burboni (1589–1792).

Dinastija Kapeta

Igo Kapet je u početku vladao u maloj oblasti između Pariza i Orleana (Île-de-France). Taj kraljevski posed se zove domen. Pariz postaje prva stalna prestonica Evrope u 12. veku, a njen simbol je katedrala Notr Dam.

Jačanje centralne vlasti je počelo za vreme Filipa II Avgusta (1180–1223). On je putem diplomatskih i vojnih veština uspeo da proširi svoj domen, izgradi činovnički aparat i formira kraljevski savet (koji je zamenio feudalno veće). Sproveo je sudsku reformu, tako što je umesto feudalnih uveo kraljevske sudove (parlament je najviši sudski organ). Podelio je državu na administrativne oblasti kojima su upravljali kraljevi činovnici – baili i senešali.

U bici kod Buvina (1214) u Flandriji je naneo poraz engleskom kralju Jovanu bez Zemlje. Direktna posledica ove bitke bilo je širenje francuske vlasti na provincije koje su bile u rukama engleskog kralja: Normandija, Men, Anžu, Poatu, Turen. Flandrija je postala vazalna oblast francuskog kralja. Druga posledica je jačanje kraljeve vlasti, a slabljenje centralne vlasti u Engleskoj i Nemačkoj, kada je plemstvo nateralo kralja da donese Veliku povelju slobode.

Filip IV Lepi (1285–1314) nastavlja jačanje kraljevske vlasti. Osvojio je Šampanj, ali je pretrpeo poraz od flamanskih gradova u bici kod Kortrea, koja je poznatija kao bitka kod Mamuza, jer su mamuze uklonjene sa pobijenih vitezova kao ratni trofej. Značaj ove bitke je što je tada prvi put pešadija savladala konjicu. Da bi Filip IV dobio novac, oporezovao je stanovništvo i bio u sukobu sa papom Bonifacijem VIII. Tada je kralj prvi put sazvao Skupštinu staleža (1302). Činili su je predstavnici sveštenstva, plemstva i građana i trebalo je da odobri raspisivanje poreza i podrži sukob sa papom.

Avinjonsko ropstvo je počelo tako što je papska stolica iz Rima prebačena u Avinjon.

Nakon Stogodišnjeg rata, Francuska je dobila obrise apsolutističke monarhije. To je postalo očigledno u vreme Luja XI (1461–1483). Državu su vodili činovnici zavisni od kralja. Centralna vlast je bila snažna zahvaljujući porezima, a stajaća vojska je omogućila nezavisnost kralja od plemstva. Ujedinio je državu i osvojio sve pokrajine sem Flandrije i Bretanje. Sproveo je vojne reforme i doprineo kulturnom i ekonomskom jačanju gradova.

Engleske dinastije

• Normanska (1066–1154)
• Plantageneti (1154–1399)
• Lankaster (1399–1461)
• Jork (1461–1485)
• Tjudori (1485–1603)

Normanska dinastija

Osnovao ju je Vilijam Osvajač (1066–1087), koji je osvojio Englesku posle bitke kod Hejstingsa (1066). Prvo što je uradio bila je podela zemlje kruni, plemstvu i crkvi. Sproveo je reforme u upravi zemlje uvođenjem šerifa, koji su kao kraljevi namesnici upravljali županijama. Uveo je takozvanu Knjigu strašnog suda. Ovo je jedan od najstarijih popisa imovine u Evropi. Tokom njegove vladavine izgrađeno je nekoliko zgrada koje će predstavljati simbol Londona. Jedna od njih je i palata Vindzor, kraljevska rezidencija.

Engleski kraljevi koji su nasledili Vilijama upravljali su i posedima u Francuskoj i tako bili u vazalnom položaju prema francuskom kralju. Nastojaće da prošire te posede i tako nametnu uticaj francuskim kraljevima, što će biti uzrok Stogodišnjeg rata.

Dinastija Plantageneta

Henri II Plantagenet (1154–1189) je bio osnivač Plantageneta. Sproveo je reforme u cilju jačanja kraljevske vlasti, pa je umesto feudalnog uveo kraljevski sud. Izveo je uspešne pohode na Škotsku i deo Irske, koji je osvojio, dok je Vels doveo u vazalni položaj. Pred kraj svoje vladavine Henri II je uveo takozvani Saladinov desetak, porez za finansiranje krstaškog rata.

Nasledio ga je sin Ričard Lavlje Srce (1189–1199). Ričarda je nasledio Jovan bez Zemlje (Mlitavi mač). Kralj je 1215. doneo dokument pod nazivom Magna Carta Libertatum (Velika povelja sloboda), koji je potpisao na polju Runimed nedaleko od Vindzora. Povelja je sadržala 63 člana i pisana je latinicom na pergamentu, a njene najvažnije odredbe su:

• Niko ne može biti lišen slobode bez sudskog procesa.
• Kralj ne može zahtevati nove poreze bez saglasnosti barona.
• Slobode su zagarantovane crkvi i gradovima.
• Ako kralj prekrši odredbe povelje, plemstvo ima pravo da se odupre.

Parlament (mesto gde se slobodno govori) javlja se, proizašao iz kraljevskog saveta (1265), i tako je osnovano predstavničko telo u XIV veku. Biće podeljeno na Gornji dom (Dom lordova) i Donji dom (Dom komuna). Gornji dom su činili predstavnici plemstva i sveštenstva, a Donji dom predstavnici gradova.

Stogodišnji rat

Stogodišnji rat je bio sukob francuske dinastije Valoa i engleske dinastije Plantagenet, oko nasleđa francuske dinastije Kapet. Trajao je od 1337. do 1453. godine, a borbe su se odvijale u Francuskoj.

Periodi rata:

• Prvi period (tzv. Edvardov period) trajao je od 1337. do 1360. godine.
• Drugi period, tzv. Karlov period, od 1369. do 1389. godine.
• Treći period, tzv. Lankasterski period, od 1415. do 1429. godine.
• Četvrti i poslednji period, tzv. period Jovanke Orleanke, do 1453. godine, koji se odlikuje gubitkom pozicije Engleza i porazom.

Važne bitke:

• 1340. – Pomorska bitka kod Sluisa: pobeda Englezima donosi prevlast na moru i omogućava napade na francusko kopno.
• 1346. – Bitka kod Kresija: strelci sa dugim lukom donose pobedu Edvardu III.
• 1356. – Bitka kod Poatjea: pobeda princa Edvarda Crnog, sina Edvarda III; francuski kralj Jovan Dobri zarobljen; vlast preuzima sin Šarl sa titulom Dofen (prestolonaslednik).
• 1372. – Bitka kod La Rošela: francusko-kastiljanska flota pobeđuje englesku.
• 1415. – Bitka kod Azenkura: pobeda Henrija V.
• 1453. – Bitka kod Kastijona: poraz Engleza, a prvi put su topovi odigrali presudnu ulogu.

U prvoj fazi, koju je pokrenuo Edvard III, posle druge opsade, Englezi su zauzeli grad Kale 3. avgusta 1347. godine. Rat je nastavljen 1356. godine, kada je Edvardov sin, Edvard Crni Princ, započeo invaziju Gaskonje i pobedio u bici kod Poatjea. Drugu fazu Stogodišnjeg rata započeo je francuski kralj Karlo V Mudri. Englezi su se u ovoj fazi povukli iz Francuske.

Posledice Stogodišnjeg rata:

• Stogodišnji rat je razorio Francusku, ali među Francuzima se razvio osećaj jedinstva.
• Rat je negativno uticao na feudalizam i taj sistem je nastavio da se raspada.
• Feudalci – vitezovi – više nisu jedini koji ratuju, čime im je oduzeta jedna od privilegija na kojoj grade moć i položaj u društvu. Otvara se put stvaranju apsolutističke monarhije.
• Promena načina ratovanja smanjuje zavisnost kralja od podrške najmoćnijih feudalaca.
• Stalna vojska pod komandom kralja postaje oslonac njegove vlasti. Monarsi su tako postali apsolutni gospodari.

Sveto rimsko carstvo nemačkog naroda

• 843. – Verdenski ugovor: Ludvig Nemački dobija istočne franačke zemlje – osnova Nemačke.
• Nemačka podeljena na vojvodstva: Švapska, Bavarska, Frankonija, Saksonija, Lorena.
• 919. – Henrih I Ptičar: prvi pravi kralj stvara oklopnu konjicu, uvodi vazalne odnose.
• 955. – Oton I pobeđuje Mađare kod Augsburga, širi hrišćanstvo.
• 962. – Krunisan za cara u Rimu: nastaje Sveto rimsko carstvo nemačkog naroda.
• Carevi se oslanjaju na biskupe kao vazale, imaju pravo investiture.
• Borba oko investiture: papa Grgur VII i Henrih IV. Kanosa (1077) – Henrih traži oproštaj.
• Konkordat u Vormsu (1122): kompromis – Crkva bira biskupe, car ih uvodi u posed.
• Fridrih I Barbarosa (1152–1190): neuspešno pokoravanje Italije; ubio se u krstaškom ratu.
• Fridrih II (1212–1250): drži i Italiju i Nemačku, ali pristaje na autonomiju feudalaca.
• Gvelfi i Gibelini: sukob papskih i carskih pristalica u Italiji (XII–XV veka).
• Posle smrti Fridriha II: Interregnum (1250–1273) – anarhija.
• 1273. – Rudolf Habsburški: kraj anarhije i početak uspona Habzburga.
• 1356. – Zlatna bula (Karlo IV): 7 izbornika bira cara, papa gubi uticaj na izbor.
• Carstvo postaje labav savez preko 300 teritorija, traje do 1806. godine.

Rečnik pojmova

Investitura

Pravo da se imenuju biskupi i da im se daju zemlje.

Ekskomunikacija – Anatema

Isključenje iz crkve. (Napomena: Nije isto, prema Dušanu.)

Prelat

Visoki sveštenik u crkvi.

Konkordat

Sporazum između pape i vladara.

Gvelfi

Pristalice pape.

Gibelini

Pristalice cara u sukobu sa papom.

Dofen

Titula francuskog prestolonaslednika.

Šerif

Kraljev službenik koji upravlja županijom.

Baroni

Visoki plemići.

Jeres

Mišljenje koje odstupa od crkvenog učenja.

Flandrija

Privredno razvijena oblast (deo današnje Belgije, prema Dušanu).

Raskol

Podela unutar crkve kada je postojalo više papa u isto vreme. (Veliki raskol 1054. godine: razlaz Katoličke od Pravoslavne crkve).