Premia Biopsikosozialak, Independentzia eta Zahartzaroa

Zer dira Premiak?

Premia bat pertsona baten ongizaterako edo garapenerako ezinbestekoa den zerbaiten falta edo gabezia da.

Premia Biopsikosozialak

• Biologikoak: Pertsonaren egitura fisikoan eragina dutenak.
• Psikikoak: Funtzio psikiko eta emozionalekin zerikusia dutenak.
• Sozialak: Pertsonak besteekin dituen harremanak eragiten dituztenak.

Premia Motak

• Premia Unibertsala: Guztiok egin dezakeguna.
• Premia Baldintzatua: Pertsona bakoitzaren arabera egin daitekeena.

Premien Inguruko Teoriak

Maslowren Beharren Hierarkia

Gizakiaren beharrak betetzeko sortua, beharrizan fisiologikoetatik abiatuta osatua:

1. Beharrizan Fisiologikoak: Ura, janaria, loa, etab.
2. Segurtasun Beharra: Babesa, egonkortasuna, ordena.
3. Gizarte Integrazio Beharra: Maitasuna, adiskidetasuna, talde-sentimendua.
4. Autoestimaren Beharra: Arrakasta, aitortza, konfiantza.
5. Norberaren Garapena: Proiektuak burutzea, potentzial osoa lortzea.

V. Hendersonen Teoria

14 oinarrizko premia identifikatu zituen, erizaintzaren arloan garrantzi handia dutenak.

R. Kalishen Teoria

Maslowren teorian oinarrituta, 6 maila proposatzen ditu, premia fisiologikoak bitan banatuz:

• Biziraupena
• Estimulazioa

Gordonen Patroiak

11 osasun-patroi funtzional ditu, pertsonaren osasun-egoera ebaluatzeko erabiltzen direnak.

Premien Garapena

Premien garapenak bi helburu nagusi ditu:

• Bizi-kalitate ona bermatzea.
• Gizartean pertsonaren duintasuna mantentzea.

Garapena bi faktore hauen arabera aldatzen da:

1. Iraunkorra: Adina, esaterako.
2. Patologikoa: Gaixotasunak eragindakoa.

Faktore Patologikoen Eragina

• Fisikoak: Gaixotasun fisikoen ondoriozkoak.
• Psikologikoak: Egoera berrien eragin psikologikoa.
• Sozialak: Gizartearekiko egoera aldatzearen ondoriozkoak.

Psikologia eta Pertsonak Ezagutzea

Pertsona bat ulertzeko, hiru alderdi nagusi aztertu behar dira:

1. Pertsonak egiten duena: Jokabidea.
2. Pentsatzen duena: Prozesu kognitiboak.
3. Sentitzen duena: Sentimenduak eta emozioak.

Zer da Independentzia?

Independentzia pertsona batek bere bizitzako ekintza guztiak laguntzarik gabe egiteko duen gaitasuna da.

Eguneroko Bizitzako Jarduerak (EBJ)

• Oinarrizko Jarduerak: Bizitzeko beharrezkoak direnak (adibidez, jatea, garbitzea).
• Jarduera Instrumental: Konplexuagoak direnak (adibidez, erosketak egitea, dirua kudeatzea).
• Aurreratuak: Zaletasunak praktikan jartzea edo gizarte-harremanak mantentzea.

Autodeterminazioa eta Autonomia

• Autodeterminazio Kontzeptua: Aukeraketak egiteko, erabakiak hartzeko eta ondorioak onartzeko trebetasuna.
• Autonomia: Pertsona batek kanpoko kontrolik gabe erabakiak hartzeko duen gaitasuna.

Mendekotasun Egoeran Dauden Pertsonak eta Euren Premiak

Mendekotasun egoera iraunkorra da. Adinaren, gaixotasunaren edo urritasunaren ondorioz autonomia galtzen dute, eta laguntza behar dute oinarrizko jarduerak egiteko.

Mendekotasun Mailak

1. 1. Maila: Moderatua: Laguntza gutxienez egunean behin behar da.
2. 2. Maila: Larria: Laguntza egunean 2-4 aldiz behar da.
3. 3. Maila: Handia: Laguntza hainbat aldiz behar da, ia etengabe.

Zahartzaroaren Teoriak

Ikuspegi Biologikoa

• Ordulari Biologikoaren Teoria: Prozesu degeneratiboak aurrera eramaten ditu.
• Material Genetikoaren Akiduraren Teoria: Material genetikoa desagertu egiten da, gorputzean eraginak izanik.
• Erradikal Askeen Teoria: Zelulek botatzen dutena desgastatu egiten da eta gaizki funtzionatzen du.
• Teoria Autoinmunea: Zure defentsa propioek erasotzen zaituzte.
• Kolagenoaren Teoria: Zure gorputzak kolagenoa ekoizteari uzten dio, eta kremen erabilera ez da nahikoa.

Ikuspegi Soziologikoa

• Jardueraren Teoria: Pertsona aktiboak zahartze-aldaketara hobeto egokitzen dira.
• Disoziazio edo Konpromiso Ezaren Teoria: Funtzio sozialak uzten eta isolatzen ditugu.

Zahartzaroaren Ondoriozko Aldaketak

Aldaketa Biologikoak

Zahartzaroarekin batera, zentzumenetan aldaketak gertatzen dira:

• Ikusmena
• Entzumena
• Usaimena
• Ukimena

Aldaketa Psikosozialak

1. Maitatutako Pertsonen Galera: Bakardadea eta isolamendua dira arriskurik handienak.
2. Bizi-jardueraren Galera: Lanetik jubilaziorako aldaketa urrats garrantzitsua da, eta horrek identitate-krisia eragin dezake.
3. Independentziaren Galera: Menpekoagoak bihurtzen dira eta zama izatearen beldur dira.