O Rexurdimento Galego: Historia, Literatura e Cultura no Século XIX

O Rexurdimento Galego: Contexto e Inicio

O século XIX: Rexurdimento. O Rexurdimento trouxo a fixación das linguas e a consolidación da Literatura Infantil e Xuvenil (LIX) nos países máis desenvolvidos. A Lei Moyano (1857) foi moi importante para o ensino, fundamentalmente para a sociedade, pero trouxo un perigo forte para as comunidades porque ía cambiando a cultura oral pola escrita. A lingua galega sufriu por estar baseada na cultura oral, entón Galicia tomou conciencia da súa lingua e da súa identidade (Prerrexurdimento).

Eventos Clave do Prerrexurdimento

• En 1846 houbo un levantamento militar en contra de Madrid (os Mártires de Carral), o que marcou o inicio do proceso de reconcienciación de Galicia.
• En 1856, Aurelio Aguirre e Eduardo Pondal organizaron o Banquete de Conxo como símbolo de solidariedade entre as clases sociais.
• Nos Xogos Florais da Coruña (1861) deixouse que se presentase algo en galego por primeira vez.

A Recuperación da Lingua e a LIX

O Rexurdimento foi de gran rendemento cultural porque se iniciou a recuperación da lingua galega na escrita literaria, destacando Cantares Gallegos (1863) de Rosalía de Castro.

Publicacións Periódicas en Galego

Tamén apareceron publicacións periódicas en galego:

• O Tío Marcos da Portela (1876)
• A Monteira (1889)
• A Tía Catuxa (1889)

Ademais, houbo as primeiras publicacións escritas en castelán que tamén empezaron a acoller o galego:

• Galicia Humorística (1888)
• Galicia Recreativa (1890)
• Revista Galega (1895)

Obras Fundamentais da LIX Universal

A LIX consolidouse nos países máis desenvolvidos con obras referentes para as literaturas posteriores:

• Literatura didascálica-moralizante: Pedro Guedellas de Heinrich Hoffmann-Donner.
• Literatura fantástica e fantástico-realista:
  • Alicia no País das Marabillas (1865) de Lewis Carroll
  • As Aventuras de Pinocho (1883) de Carlo Collodi
  • Peter Pan (1911) de James Mathew Barrie

Tamén comezou a recollida de material folclórico por autores como os Irmáns Grimm, Hans Christian Andersen, Afanasiev, Padre Coloma, Fernán Caballero, entre outros.

A LIX en Galicia: Primeiros Pasos

No caso galego, comezaron as recompilacións de transmisión oral e os primeiros contos dirixidos aos nenos nas publicacións periódicas. Amador Montenegro Saavedra, considerado o primeiro icona da LIX galega, tamén nos legou as súas fábulas.

Amador Montenegro Saavedra: Figura Central

Amador Montenegro Saavedra naceu en Santiago en 1864. Membro dunha familia terratenente, viviu boa parte da súa vida en Vigo. Estudou Dereito en Santiago e Valladolid. Avogado e xornalista, fundou revistas como A Monteira (1889). Foi membro da Real Academia Galega, na que fixo o discurso de entrada en galego.

Obras Destacadas de Amador Montenegro

Poesía

• Muxenas (1888)
• Fábulas e Epigramas (1892)
• Fábulas Galaico-Castellanas (1897)

Narrativa e Ensaio

• A Monteira (1889)
• Galicia Moderna ou Galicia Recreativa (1892)

Tamén cultivou o ensaio con temas agrarios e literarios, foi tradutor de poesía, e deixou unha importante obra xornalística e algunha obra literaria en castelán.

Características das Fábulas

As súas fábulas son narracións breves en prosa ou en verso con finalidade pedagóxica. Caracterízanse polo protagonismo de animais ou seres inanimados e por unha lección moral, normalmente na conclusión. A súa orixe remóntase a Grecia con cultivadores como Esopo ou Fedro. Outros fabulistas destacados ata este século foron La Fontaine, Iriarte e Samaniego.

Características dos Contos Infantís

Os contos de Montenegro Saavedra están protagonizados polos nenos e desenvólvense nun espazo rural. Dous dos contos presentan anécdotas que teñen a escola como escenario. Posúen un marcado carácter costumista e realista, con narrador en terceira persoa, moito diálogo e mesmo outro punto de vista de tipo cinematográfico. A lingua utilizada reflicte o modo do momento. O contido céntrase en temas realistas e anécdotas de nenos, reflectindo tanto o lado máis traveso e pícaro da infancia como o máis inocente.

Exemplos de contos:

• Polos Niños e As Formigas (publicados en Galicia Recreativa, 1892)
• Merecutiña e Pago por Pago (publicados en Galicia Moderna, 1897-1898)

Tamén publicou noutras revistas da época.

Alfabetización e Lectorado no Século XIX

Nesta época, o lectorado en castelán comeza a ter un lectorado incipiente en galego. Fixéronse os primeiros estudos sobre os índices de alfabetización; a porcentaxe de analfabetismo en Galicia a finais do século XIX roldaba o 60%.