Transformacións sociais e movementos obreiros en España no século XIX

Transformacións sociais

La población española creceu no século XIX, pero a un ritmo menor que o de outros países europeos: pasou de 11,5 millóns de habitantes a comezos de século a 18,6 millóns a finais do mesmo. Este crecemento demográfico explícase polo mantemento dunha elevada natalidade e o escaso descenso da mortalidade, pois as melloras hixiénicas e sanitarias chegaron máis tarde que noutros países.

Os cambios na agricultura produciron un excedente de man de obra. Moitos campesiños abandonaron o campo e dirixíronse ás cidades, onde se situaban as industrias. Ademais, numerosos españois emigraron a América, fundamentalmente a Arxentina e Cuba.

Unha sociedade de clases

La sociedade estamental do Antigo Réxime desapareceu coa instauración do liberalismo, e transformouse nunha sociedade de clases.

•As clases altas. Formadas pola aristocracia e a alta burguesía (industriais, banqueiros, grandes comerciantes, etc.), controlaban o poder político e os principais negocios.

•As clases medias. Integraban a funcionarios, pequenos empresarios, oficiais do Exército, profesionais liberais (avogados, médicos, boticarios, xornalistas, pequenos comerciantes, etc.).

•As clases populares. Compuestas por campesiños, obreiros (proletariado), criados, mendigos e marginados, tiñan un nivel económico moi baixo e un elevado índice de analfabetismo.

Os orixes do movemento obreiro

A pesar da dureza das condicións laborais e da vida diaria dos obreiros españois, ata o último tercio do século XIX a súa loita plasmouse en movementos de protesta espontáneos e de ámbito local ou rexional. Ata 1868, o movemento obreiro en España tivo pouca repercusión, en parte debido á escasa industrialización do país.

As primeiras manifestacións foron accións luditas de destrución de máquinas ou fábricas, como a destrución de maquinaria téxtil en Alcoy en 1821, ou o incendio da fábrica Bonaplata en Barcelona.

Hacia 1840 surgiron as primeiras asociacións obreiras, como a Asociación Mutua de Obreros da Industria Algodoeira. Reivindicaban o dereito de asociación, que non se recoñeceu en España ata a época do Sexenio Revolucionario.

O anarquismo

En 1868 chegou a España o anarquista Giuseppe Fanelli, discípulo de Bakunin, que organizou a sección española da Primeira Internacional. Froito das accións deste grupo foi a celebración en Barcelona en 1870 do primeiro congreso obreiro español, onde se creou a Federación Regional Española (FRE), adscrita á AIT e ilegalizada no ano 1874.

La división interna da AIT entre marxistas e anarquistas inclinou aos sindicalistas españoles cara á segunda opción. O anarquismo tivo unha rápida difusión en España, sobre todo en Cataluña, Andalucía e Valencia.

O anarquismo español dividiuse entre un sector sindicalista, máis moderado, e un sector radical, partidario da «acción directa», que se traduciu en atentados terroristas, sobre todo a partir da década de 1870.

Despois de dúas décadas de desorganización, os diferentes grupos anarquistas fundaron en 1910 a Confederación Nacional do Traballo (CNT), o sindicato anarquista.

O socialismo

Se difundiu por España a través de Pablo Iglesias, fundador en 1879 do Partido Socialista Obreiro Español (PSOE).

En 1888, un congreso obreiro celebrado en Barcelona decidiu a creación da Unión Xeral de Traballadores (UGT), organización sindical estreitamente vinculada ao PSOE que defendía a participación dos socialistas na vida política (eleccións) e rexeitaba os métodos violentos do anarquismo.

A comezos do século XX, a presenza socialista en España era menor que a anarquista e só tiña importancia en Madrid e o País Vasco. Pero desde 1914, o socialismo foi gañando seguidores en Andalucía, Extremadura e Levante.