Xabier Amuriza eta Bertsolaritzaren Historia eta Bilakaera

Xabier Amuriza: Bertsolaritzaren Berritzailea

Xabier Amuriza 1941eko maiatzaren 3an jaio zen, Amorebieta-Etxanon. Bere bizitza profesionala bertsolaritza, prentsa eta irakaskuntzaren inguruan garatu da. Gaztetan, Amorebietako karmeldarretan eta Derioko seminarioan ikasi zuen, eta 1965. urtean apaiz ordenatu zen. 1976an, apaizgoa utzi eta ezkondu egin zen; bere alaba, Miren Amuriza, bertsolari ezaguna da.

Amurizari bertsolaritza gustatzen hasi zitzaion gaztetan, batez ere familian eta inguruan bertsozaletasuna bizi zuelako. Bere aitak, aitonak eta inguru hurbileko jende askok bertsoak kantatzen zituzten, eta horrek eragin handia izan zuen berarengan. Apaizgaitegian zegoela, euskararekiko eta tradizioarekiko interesa areagotu zitzaion, eta han hasi zen lehen bertsoak sortzen. Gainera, garai hartan bertsolaritza entzutea ohikoa zen herri eta familia giroan, eta Amurizak berehala erakutsi zuen dohain berezia bertsoak egiteko. Horrek bultzatuta, lehiaketetan eta plazetan kantatzen hasi zen gazte-gaztetatik. Bertsolaritzaren bidez, euskararen eta kulturaren alde egiteko aukera ere ikusi zuen, eta horrek motibazio berezia eman zion.

Txapelketak eta Lorpen Nagusiak

Bertsolaritzan, Amurizak Euskal Herriko Txapelketa Nagusia bi aldiz irabazi zuen: 1980an eta 1982an. Bertsolaritzaren berritzaile handienetakoa izan zen, errima, doinu eta egitura berriak ekarriz, eta inprobisazioan euskara batua erabiliz. Plazaz plaza ibiltzeaz gain, bertso-eskolen sorreran eta bertsolaritza irakasteko materialak sortzen ere aritu zen.

Bertso Adibide Bat

Bere bertsoen artean, honako hau adibide ona da bere ikuspegia ulertzeko:

“Bizitza da bertso bat, errimatzen saiatuta,
askotan izaten da zaila eta makurtua...”

Bertso honek bere filosofia eta pentsamoldea islatzen du: Bizitza bertso baten antzekoa dela, eta zailtasunak eta erronkak errimarekin konpondu behar direla.

Ondarea eta Eragina

Gaur egun, Xabier Amurizak bertsolaritzan utzitako ondarea nabarmena da. Bertsogintza modernoaren oinarriak jarri ditu eta bertsolari gazte askok bere tekniketatik ikasi dute. Euskal kulturaren berpizkundean ere ekarpen handia egin du, bertsolaritzaren transmisioa eta berrikuntza sustatuz.

Amurizaren Ondorioa

Xabier Amuriza funtsezkoa da bertsolaritzaren historian, modernizazioaren liderra izan baita. Bere lanari esker, bertsolaritzak gaur egun duen egitura eta sakontasuna lortu ditu. Bertsolari, idazle eta ikertzaile gisa egindako lanak euskal kulturaren aldeko borroka islatzen du, eta bere ekarpena ez da ahaztuko.

Bertsolaritzaren Historia eta Ezaugarriak

Bertsolaritzaren historia luzea eta aberatsa da. Bertsoak ez du definizio zehatzik, baina bat-bateko bertsolaritza kantatuz, errimatuz eta neurtuz burutzen den ahozko jarduera bat da.

Bertsoaren Elementuak

Doinua

Doinua musika-tresnarik gabe kantatzen da. Juanito Dorronsorok hiru doinu mota bereizten ditu:

• Usadiozko doinu herrikoiak.
• Neurriz paperera datozen doinu berriak.
• Propio osatutako doinuak.

Ahots sendoa eta entzumen ona beharrezkoak dira.

Neurria

Neurria funtsezkoa da; bertsoa puntutan zatitzen da, eta bakoitzak silaba-kopuru jakin bat du. Bertsolariak ez ditu silabak zenbatzen, baina neurriak ezin du huts egin.

Bertso Mota Nagusiak

Bertso mota nagusiak hauek dira:

• Zortziko Handia: 10-8-10-8 silabakoa.
• Zortziko Txikia: 7-6-7-6 silabakoa.
• Hamarreko Handia: 10-8 silabakoa.
• Hamarreko Txikia: 7-6 silabakoa.

Bertsolaritzaren Garai Historikoak

Jatorria eta Lehen Aipamenak

Bertsolaritzaren jatorria XV. mendekoa da. Koldo Mitxelenaren arabera, garai horretan bertsolariak baziren, eta 1452ko Bizkaiko Foru Zaharrean bertsolaritza aipatzen da.

XVIII. eta XIX. Mendeak

Mende hauek funtsezkoak izan ziren. Fernando Amezketarra bezalako bertsolariak agertu ziren, eta 1801ean dokumentatutako lehen bertso-gudua Villabonan ospatu zen, 4.000 ikuslerekin.

Erromantizismo Aurrea (1800-1839)

Giro nekazaria nagusi zen, eta bertsolariak eskolatu gabeak ziren, hala nola Fernando Amezketarra.

Erromantizismoa (1839-1876)

Urrezko aroa izan zen. Bertsolariek gai berriak jorratu zituzten, eta bertsolari nabarmenak Xenpelar, Iparragirre eta Bilintx izan ziren.

Pizkunde Aurrea (1876-1935)

Euskal Herriko azken foruak galdu ziren. Bertsolari batzuk eskolatu gabeak ziren (Txirrita, Pello Errota), baina beste batzuk eskolatuak (P. M. Otaño, K. Enbeita).

Pizkunde Garaia (1935-1968)

Mugarri izan zen. 1935ean lehen Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa ospatu zen, bertsolaritza "tabernatik kalera" atera zen, eta epailetza eta antolakuntza aldaketak izan ziren. Hala ere, Gerra Zibilak eten egin zuen bertsolaritza 1936an.

Frankismo Garaia (1940-1950)

Zentsura nagusi izan zen, baina Basarri eta Uztapidek bertsolaritza mantendu zuten.

Bertsolaritza Soziala (1968-1977)

Bertsoak politizatu egin ziren, eta aldarrikapenak nagusitu ziren.

Bertso-Eskolen Sorrera (1977-2009)

Funtsezkoa izan zen belaunaldi berriak prestatzeko. Bertsolaritza hedabideetara heldu zen, eta 1997ko txapelketan 47 bertsolarietatik 26 unibertsitateko ikasleak ziren, profesionalizazioaren erakusgarri.

Emakumezkoen Sasoia (2009-2024)

Aldaketa nabarmena ekarri du. Maialen Lujanbio 2009an txapeldun bihurtu zen, eta 2022ko finalean 14 emakume izan ziren, horietatik 3 finalerako sailkatuz (Maialen Lujanbio, Nerea Ibarzabal eta Alaia Martin).

Ondorioa: Bertsolaritzaren Bilakaera

Bertsolaritza ahozko literaturaren parte garrantzitsua da eta etengabe bilakatzen ari da. Hasieran nekazari-giroko inprobisazioa bazen ere, XIX. mendetik aurrera garapen handia izan du. XX. mendean txapelketek eta hedabideek profesionalizazioa ekarri zuten, eta XXI. mendean bertso-eskolak eta emakume bertsolarien gorakada funtsezkoak izan dira. Gaur egun, bertsolaritza euskal kulturaren oinarrietako bat da.