XVIII. Mendeko Euskal Literatura: Iparralde eta Hegoalde

XVIII. mendearen amaieran, Iparraldeko euskal literaturak gainbehera nabarmena izan zuen. Agintari berriek Lapurdik, Nafarroa Behereak eta Zuberoak zeukaten antolamendu tradizionala ezabatu zuten, eta apaiz gehienak beren etxeetatik egotzi eta urrutira deportatu zituzten. Urte nahasi haietan, Iparraldeko jende askok muga igaro eta Hegoaldean nolabaiteko babesa bilatu zuen.

Hegoaldeko Literaturaren Gainbehera eta Jesuitak

Hegoaldean ere testu literarioek garrantzia galdu zuten. Beherakada horren arrazoietako bat Jesuiten kanporatzea izan zen. Garai hartan, kristau ikasbiderako doktrina nagusi zen, eta Asteteren katiximaren itzulpenak, antzekoekin batera, bakarrik kaleratu ziren. Manuel Larramendi hil eta urte bat geroago, 1767an, jesuitak atzerriratu zituzten.

Joanes Etxeberri (1668-1749): Bizitza eta Lanak

Joanes Etxeberri Iparraldeko idazle garrantzitsuenetakoa izan zen. Pauen jesuitetan ikasi zuen, eta medikuntza ikasketak Frantziako unibertsitatean egin zituen. Sendagile bezala lan egin zuen Hondarribian eta Azkoitian. Oso kultua eta euskaltzalea zen, eta euskararen inguruko idazlan garrantzitsuak utzi zituen, besteak beste, apologia bat eta hiztegi bat.

Etxeberriren Obra Nagusiak:

• Lau Urduri Gomendiozko Karta edo Gutuna
• Laburdiri Eskuaren Hastapenak
• Euskal Herriari eta Euskaldun Guztiei Euskarazko Hastapenak Latin Ikasteko
• Hiztegi Laukoitza

Larramendiren Jarraitzaileak: Kardaberaz eta Mendiburu

Manuel Larramendiren (1690-1766) jarraitzaile nagusiak Agustin Kardaberaz (1703-1770) eta Sebastian Mendiburu (1708-1782) izan ziren. Bi idazle hauek milaka orrialde idatzi zituzten, Hegoaldeko euskal idazleen artean inork lortu ez zuena gauzatuz. Larramendiren eskolari esker, goi mailako gipuzkeraz idatzi zuten.

Sebastian Mendibururen Ekarpenak:

Mendiburuk lan mardulak idatzi zituen, besteak beste:

• Diccionario Trilingüe delakoan, koreografian tarteko gauzak euskaraz idatzi zituen.
• El Imposible Vencido: Obra historiko garrantzitsua, liburuaren bukaeran poesia eta San Agustinen ohorez egindako sermoia dituena. Hau izan zen euskaraz idatzitako bakarra, beste denak gaztelaniaz idatzi zituen.
• Jesusen Amore Nekeiei (1759-1760): Bere lanik mardulena, 11 liburuki zituena.
• Euskaldun Onaren Biziera (1762): Hiru liburuki handi.
• Otoitz Bidea

Larramendi eta Etxeberri: Desberdintasunak

Nahiz eta biak euskaltzale handiak izan, desberdintasun nabarmenak zeuden Manuel Larramendi eta Joanes Etxeberriren artean. Etxeberri Iparraldekoa zen, eta Larramendi, berriz, Hegoaldekoa. Larramendi Gipuzkoako gizon ospetsuenetakoa izan zen, makina bat ibilaldi egin zituen Gipuzkoan zehar sermogintzan, aholkulari bezala, arazoak eta auziak konponduz. Hizlari iaio eta zorrotza zen, eta idazten ere ez zen kamutsa.

Larramendik ez zuen euskarari buruzko lan luzerik taxutu. Erdal liburuetan, besterenetan, utzi dizkigun euskarazko puskek gure hizkuntzan ere idazle handia izan zitekeela frogatu zuten, tamalgarria da askorik idatzi ez izana.

Antzerkigintza Euskal Herrian

Antzerkigintza Iparraldean baino geroago agertu zen Hegoaldean, pastoralak eta astolasterrak nagusi zirelarik. Bi idazle garrantzitsu nabarmendu ziren garai honetan: Xabier Maria Munibe (Peñafloridako Kondea) eta Frantzisko Xabier Barrutia.

• Munibe ilustratuen burua zen, eta euskaraz ere idatzi zuen.
• Barrutiak, ordea, oharrak izan ezik, euskara hutsean idatzi zuen.