Zelula Eukariotikoaren Organulu eta Egiturak: Gida Osoa

Zitoplasma (Zitosola, Hialoplasma)

Zitoplasma zelularen barneko ingurunea da, mintz plasmatikoaren eta nukleoaren artean dagoena. Funtzio nagusiak:

• Biskositatea erregulatzen du.
• Disoluzio indargetzailea da (pH-a erregulatzen du).
• Erreakzio metaboliko gehienak gauzatzeko lekua da: glukolisia, hartzidura eta biomolekulen sintesia, besteak beste.
• Organuluen sostengua da.

Erribosomak

Oro har, zelula guztietan daude (espermatozoideetan ez, globulu gorrietan urriak dira). Kokalekua:

• Aske, zitosolean.
• Isolatuta edo taldeetan (polirribosomak).
• EE pikordunean.
• Mintz nuklearraren kanpoaldean ere bai.
• Mitokondrioetan eta kloroplastoetan (70S motakoak).

Lisosomak

Mintz batez inguratutako besikulak dira, eta biomolekulak hidroliza ditzaketen 50 digestio-entzima inguru dituzte (hidrolasa azidoak). Funtzioa: zelularen digestioa egitea.

• Lisosoma primarioak: Golgiren trans aldetik sortu berriak, esferikoak eta entzima hidrolitikoak beteta daude.
• Lisosoma sekundarioak: Lisosoma primarioak endozitosi-bakuoloekin bat egiten direnean sortzen dira.

Bakuoloak

Mintz bakun batek inguratzen dituen zaku formako konpartimentuak dira. Funtzioak:

• Legamietan eta lisosomarik gabeko zeluletan digestioa egitea.
• Protozooetan ur kantitatea kontrolatzea.
• Landareetan zelularen hanpadura mantentzea eta zelularen ur-soberakina metatzea.

Mitokondrioa

• Kanpo mintza: Iragazkorra da; porinek kanalak sortzen dituzte molekula txikiak igarotzeko.
• Mintz arteko eremua: Zitosolaren antzeko konposizioa du.
• Barne mintza: Iragazgaitza da; gainazala gandor mitokondrialei esker areagotu egiten da.
• Matrize mitokondriala: Gandorrak, ATP sintasa, DNA mitokondriala eta erribosomak ditu.

Kloroplastoak

Kolore berdeko plastoak dira, higikorrak eta forma ezberdinekoak. Kloroplastoen funtzioa ATP sortzea eta fotosintesiaz arduratzea da.

• Kanpo mintza: Iragazkorra.
• Mintz arteko eremua: Zitosolaren antzeko konposizioa du.
• Barne mintza: Iragazgaitza da, ez du tolesturarik, eta molekula jakinei igarotzen uzten die.
• Tilakoideak: Grana izeneko multzoetan pilatzen dira. Bakoitzaren barruko eremuari eremu tilakoidala deritzo, eta gainerako tilakoideen eremuekin konektaturik dago.

Peroxisomak

Funtzioak:

• Molekulak oxidatzea.
• Fotoarnasketa landare hostoetan.
• Beta-oxidazioa (gantz azidoak azetil-CoA bilakatzeko degradazioan).
• Lipidoen sintesian esku hartzea.
• Zelulek beste modu batean degradatu ezin dituzten osagai batzuk degradatzea.

Erretikulu Endoplasmatikoa (EE)

• Erretikulu Endoplasmatiko Pikorduna (EEP): Nukleo mintzarekin lotuta dago, eta erribosomak itsatsita ditu hialoplasmaren aldean. Funtzioak:
  • Proteinak sintetizatzea.
  • Glukosilazioa (glukoproteinak eratzea; prozesua Golgiren aparatuan amaitzen da).
• Erretikulu Endoplasmatiko Leuna (EEL): Tubuluz osaturik dago, eta ez du erribosomarik. Funtzioak:
  • Lipidoen metabolismoa eta detoxifikazioa (toxinak metabolizatzea).
  • Kaltzioaren kontzentrazioa erregulatzea.
  • Besikulak sortzea proteinak eta lipidoak garraiatzeko.

Golgi Aparatua

• Cis aldea: Irekigune asko, besikula ugari eta trantsizio-besikulak ditu.
• Trans aldea: Garraio-besikulak askatzen dira gemazioz (jariatze-besikulak).

Funtzioak:

• EEan sintetizatutako molekulak aldatzea.
• Mintz plasmatikoa berritzea (eraketa-exozitosia).
• Glukosilazioa (glukolipidoak sortzea).
• Polisakaridoak sintetizatzea.
• Lehen mailako lisosomak eratzea.

Zitoeskeletoa

Zelularen zitoplasman dagoen proteina-harizpi eta -tubulu sare bat da, zelulari forma eta egitura ematen diona.

• Mikroharizpiak: Harizpirik meheenak dira. Mintz plasmatikoaren euskarri mekanikoa dira, higidura ahalbidetzen dute, eta zitozinesian parte hartzen dute.
• Harizpi ertainak: Bitarteko diametroa dute, eta tentsio mekaniko handiko zeluletan daude. Funtzioak:
  • Egitura-eginkizuna.
  • Zelulak luzatzen direnean gertatzen diren tentsio mekanikoei eustea.
  • Mugimendu zelularra.
• Mikrotubuluak: Diametro handiena dute, eta zilindrikoak dira. Funtzioak:
  • Zitoplasmaren barruko organuluen garraioa.
  • Zilio eta flageloen egitura sortzea.
  • Ardatz mitotikoa sortzea.

Zentrosoma

Animalia-zelula interfasikoetan, nukleotik hurbil dagoen egitura da, eta 3 osagai ditu: diplosoma, zentrosfera eta asterra. Funtzioak: mikrotubulu zelularrak antolatzea eta mitosian ardatz mitotikoa eratzea.

Zilioak eta Flageloak

Mintz plasmatikoaren luzapen higikorrak dira, eta mikrotubuluekin osaturik daude.

• Zilioak:
  • Zelula inguratzen duen likidoa higitzea (zelula finkoetan).
  • Zelula fluido batetik bultzatzea (zelula askeetan).
• Flageloak: Lokomozioaren eragileak dira, protozoo batzuetan eta espermatozoideetan, adibidez.

Nukleo Zelularra

Zelula eukariotikoaren organulu nagusia da. Barruan, DNAren erreplikazioa (bikoizketa) eta RNAren sintesia (transkripzioa) gertatzen dira. Bi egoeratan egon daiteke: interfasikoa eta mitotikoa.

Nukleo Interfasikoa

Animalia-zeluletan, geldialdian dagoenean erdian dago; landare-zeluletan, berriz, kanpoaldean, horma zelularraren ondoan. Forma zelula motaren eta zikloaren unearen arabera aldatzen da. Osagaiak: mintz nuklearra, nukleoplasma, kromatina eta nukleoloa.

Mintz Nuklearra

Nukleoa zitoplasmatik mugatzen du, eta bikoitza da:

• Kanpoko mintza: Alde zitoplasmatikoan erribosomak ditu, eta EEaren mintzarekin zuzeneko komunikazioa du.
• Barruko mintza: Alde nuklearrean zuntz proteikoen sare batek estaltzen du (orri nuklearra), eta kromatina ainguratzeko gunea da.

Nukleoplasma

Nukleo mintzaren barruko ingurunea da. Bertan aurkitzen dira: kromatina, sistema entzimatikoak, erribonukleoproteinak, molekulak eta ioiak.

Kromatina

Nukleo interfasikoaren material genetikoari esaten zaio. Bi mota daude:

• Heterokromatina (kondentsatuena): Transkripzioari dagokionez ez da aktiboa mitosian.
• Eukromatina (hedatuena): Transkripzioari dagokionez aktiboena da, eta interfasean ugariena.

Nukleoloa

Interfasean agertzen den mintz gabeko egitura esferikoa da. Nukleoaren eskualde antolatzailean dago, eta mitosian nukleoloa desagertzen da. Funtzioak:

• rRNA mota guztiak sintetizatzea.
• Erribosomen azpiunitateak eratzea, zitoplasmatik iritsitako proteinekin lotzean, poro nuklearretatik irteten direnak.

Organulua al da nukleoloa? Organulua baino gehiago, aldi baterako egitura bat da.

Kariotipoak

Espezie bakoitzeko kromosoma multzoa da. Bikoteak sailkatzen dira, eta forma edo itxura kontuan hartzen dira. Kromosoma homologoen pareak kokatzen dira: bat aitarengandik eta bestea amarengandik. Kariotipoaren barruan, kromosoma somatikoak eta sexualak daude.

Kromosomak

Bi kromatida dituzte, luzetarako bi erdiak. Bakoitzak DNA molekula bat du; bikoizketaren ondoren, 2 helize bikoitz simetriko dira, zentromeroan lotuta.

• Zentromeroa: Bi kromatidak lotzen ditu, eta ardatz mitotikoko zuntzetara lotzen da.
• Besoak: Zentromeroaren bi aldeetan dauden disko proteikoak dira.
• Satelitea: Kromosomaren muturreko zati esferikoak dira.
• Telomeroak: Kromosomaren muturrak dira.
• Zerrendak: Zabalera anitzeko kromosoma-segmentuak dira.

Kromosomen Sailkapena (Zentromeroaren arabera)

• Metazentrikoak: Zentromeroa erdian dute.
• Azpimetazentrikoak: Zentromeroa erditik hurbil dute.
• Akrozentrikoak: Zentromeroa muturretik hurbil dute.
• Telozentrikoak: Zentromeroa mutur batean dute.