Historiaa

 5.BIURTEKO AURRERAKOIA (1854-1856) Gobernu moderatuen agintekeria ikusita, aurrerazaleak, demokratak eta moderatu batzuk gobernuaren kontra agertu eta altxatu egin ziren. Batasun horrek Vicálvaroko altxaldia ekarri suen 1854ko ekainean. Altxamendu honen burua ODonnell jenerala izan zen. Altxatuek Manzanaresko Manifestua idatzi zuten hainbat aldarri egiteko: 1845ko konstituzioa betetzea, Hauteskunde Legea erreformatzea, zergak murriztea eta Milizia berrezartzea. Herritar taldek deialdi baten bitartez bat egin zuten eta zenbait hiritan altxamenduak antolatu zituzten.
Berriro Esparterori eman zioten gobernuburu-kargua eta ODonnelli gerra ministroa. Hauteskundeak 1837ko legediaren arabera deitu ziren, hau da, sufragio zentzitario zabalgoaren arabera. Horrek gehiengo aurrerakoia ahalbidetu zuen, eta lehen aldiz parlamentuan diputatu demokratak agertu ziren. Gobernu berria aurrerakoitasunaren oinarriak berrezartzen saiatu zen.
Hala ere, biurteko gobernuak abiarazitako ekimen garrantzitsuena ekonomia berritzeko plana izan zen, erdiko klaseen eta burgesen mesedeetan, ekonomika garapenerako eta industrializazioa bultzatzeko. -Gobernu aurrerakoia bi ekimen jorratu zituen: desamortizazioa indarberritzea eta trenbidea sarea zabaltzea. Horrela, Madoz ministroak 1855ean Desamortizazio Legea berria egin zuen. Lege horrek bereziki orden militarra eta udalen ondasunak ukitu zituen, hau da, berezko ondasunak eta herri iturriak. 1837an bezalaxe, jabetza ezabatzearen ondorioz gobernuak Ogasunarentzako baliabideak lortu eta Espainiako ekonomiaren modernizazioa bultzatu nahi zuen. Agintariek diru-sarrera gehienak trenbide-sarean inbertitu zituzten, merkataritza sustatzeko eta industria hazteko. -Trenbideak 1855ean hasi ziren egiten, Trenbideen Lege orokorrarekin: trenbideak egitea arautzeaz gain, enpresei pizgarri mamitsuak ere eskaintzen zizkien lan hartan aritzeko, hau da enpresei abantaila asko eman zieten. -Espainiako ekonomia modernizatzeko asmoan, hainbat lege onetsi ziren, hala nola: telegrafo-sarea abiarazte, errepide-sarea zabaltzea, sozietate akziodunak nahiz bankuak hazteko legeak, meatzaritzaren garapena. Lege berriak hazkunde ekonomikoa ekarri zuen 1866ra arte. -Biurtekoaren neurri erreformatzaileek ez zituzten inola ere bizigaien krisia (produktuen prezio altua) konpondu; horregatik hainbat matxinada eta gizarte gatazka egon ziren 1854an. Ekonomia-egoera txarrak hainbat ondorio izan zituen, esaterako, langile grebak. Langileen eskakizunak: kontsumoaren gaineko zergak murriztea, kintak ezabatzea, soldatak hobetzea eta lan-jardunaldia murriztea. Altxamendu garrantzitsuenetako bat: Gaztelako nekazarien altxamendua.
Gobernuak Lanaren Legea aurkeztu behar izan zuen, hobekuntza batzuk ahalbidetzeko. Egoerak krisi larra eragin zuen. Gizarte gatazkak larriagotzearekin batera, langile mugimendua Espainiako politikan sartu zen, eta klase kontserbadorea beldurtu egin zen.
Azkenik, gobernu-koalizioaren barruko desadostasunak areagotu ziren, eta honen ondorioz, Esparterok dimisioa eman zuen. Erreginak ODonnelli eman zion gobernua osatzeko ardura.

2.iraultzalibralarnprozsua(1833-1843):2.1.lndabizikotrantsizio-gobrnuak(1833-1836):frnandovii.tstamnduan gobrnu kontsilu bat sortza xedatu zuen, maria kristinari aolkua ematko.francisco ca brmudz kontsiluburu, kid gienak absolutista modratuak,lburu: karlistkin akordioa egita.gobrnu brriak absolutismoarn zaindari eta administrazio aldakta apal batzuk proposat, indarran zgoen sistma politikoarn zrgina ez aldatzko.javierburgos aldakta bakarra bultzatu:spainiarn probintzia zatikta brria:aintzinako errgimnko toki administrazioa dsgin eta administrazio-batasuna lortu nai.orrla spainia,1833an,49 probintzian zatituta gratu zn.matxinada karlistarn edapna errg-aulkia kolokan jarri.carn jarrrak talka egin, statu absolutuarn aldaktak aldarrikatzn zuen gizart multzo andi batn skaerkin.libralak ezinbstko aliatuak bilakatu. francisco martinz d la rosa libral modratuak ln errformak egn zituen, oso mugatuak:errg statutu bat jartza proposatu, ez zn konstituzio bat, gortn dialdia egitko araua baizik.aldakta oriek ez zirn aski izan libral multzo andi batntzat eta ondorioz libral modratuen eta aurzaln artko zatiktak. koroa eta aintzinako pribilgiatuek modratuei babsa skaini, azpilanak egin botra ez galtzko.gobrnu aurrrakoi bat onartu aldakta libral sakoni ekitko/2.2.aurrrazalak botran:aurrrazali errforma skasak zirudien. erri mugimnduan nagusi eta milizia nazionalan eta junta iraultzailtan eragin andia.1835eta1836an irietako altxamnduak egin.su emanz asi zirn matxinadak,juntak idatziz skariak egin: gortak biltza, prntsa-askatasuna, autskund-lg brria, erlijio ordnak dsgin, milizia nazionalak brrantolatza eta 200.000 gizon biltza karlisti aurr egitko. mugimnduak ikusita maria kristina lbral aurrzal bat autatu, gobrnu brria osatzko:mndizabal. brala ekin errg statutua aldatzari eta bar adina diru biltzari bar bzalako armada antolatzko.elizarn ondasuna dsamortizatu eta pribilgiatuek maria kristinari skatu  mndizabal kargutik kntza. orrla erri askotan 1812ko konstituzioarn brrzarpna skatzko matxinadak piztu. ald guztietatik stuta 1836ko abustuan maria kristinak amor eman, cadizko konstituzioa brrzarri eta botra calatravarn sku utzi.2.3.aintzinako errgimna dsgita: aintzinako errgimntatik ztozn erakundak dsgin, sistma librala, konstituzioari atxikia eta monarkia parlamntarioa jarri zutn indarran. ln nurri:nkazaritza-errforma librala, jabtza pribatua eta lurrak askatasun osoz erabiltzko skubidak bildu. 1837an gauzatu, iru nurri:1.asitako jaunn errgimna dussta.2.dsloturak(maiorazkoa eta fidikomisioa ezabatza) askatasun osoz saltzko aukrak, inolako ostoxik gab.3.dsamortizazioa: erri lurrak etaliz lurrak saltza statua diruz ornitzko.ondasun dsamortizatuak salgai jarri zirn eta erostko aukra edonori zabaldu. mndizabalnlburuak: armada finkatzko bar zirn baliabidak lortza, zor publikoarn ziurtagiriak brrskuratza... eroslak sistmarn babsl sndo bilakatuko zirn. ontaz gain mrkataritzarn funtzionamndu aska, grmio abantailak ezabatza, industria eta mrkataritza askatasuna aitortza, barn aduanak kntza,elizarn amarrnak dsagrtza.

2.4.1837ko konstituzioa:gobernu aurrerazaleak 1812ko konstituzioa garai berrietara egokituko zuen testu berri bat idazteko.agiri laburra zen,1837ko ekainean onetsitakoa.Aurrerazaleek eta moderatuek onartzeko moduko testu egonkor bat adostea.progresistek eginda baina moderatuei egindako kontzesioarekin gerra karlistei aurre egiteko(karlistek madriletin hurbil zeuden)AURRERAKOIAK:1837ko konstituzioak aurrerakoitasunaren oinarrietako batzuk agerian jarri zituen:nazio-subiranotasuna,hiritar eskubideen aldarrikapen zabala, botere-banaketa eta estatuaren akonfesionaltasuna.MODERATUAK:moderatuen aldarrikapen batzuk ere biltzen zituen:kongresua eta senatua,azken hori erregeak izendatu zituelako.koroari,gainera,eskumen ugari eman zizkion.konstituzioak bere gain gurtza katolikoaren finantzaketa hartu zuen.-bestelako lege batzuen bidez,konstituzioaren egitura juridikoa bururaino eraman zuen:inprenta-legeak aldez aurreko zentsura bertan behera utzi,eta hauteskunde-legeak,sufragio zentsitario estu-estu bat onartu arren,hauteste-erroldaren oinarria zabaldu egin zuen.2.5.botere txandaketa(1837-1843):horretik aurrera,Alberdi-sistema berri bat eratu zen,Alberdi moderatuan eta Alberdi aurrerazalean oinarrituta:txandatzen joan ziren,isabel II.aren erreinaldiak iraun bitartean.espertero,Narváez eta odonnell jeneralek,zinez eragin nabarmena izan zuten 1837tik 1843ra espainian osatutako gobernuetan.2.6.moderatuak gobernuan(1837-1840).moderatuek leguen bidez konstituzioaren boterea murriztu zuten.behin konstituzioa onartuta,hauteskundeetan moderatuak izan ziren garaile.moderatuak 1837ko testuaren alderik aurrerakoienak edukiz husten saiatu ziren.adibedez,1840an hauteskunde-lege murriztaileago bat moldatu,inprenta-askatasuna mugatu,eta udalen legeak koroaren esku utzi zuen.udalen legeak aurrez aurre jarri zituen aurrerazaleak eta moderatuak,erregeordeak moderatuen eskainitako babesak aurrerazaleen haserrea piztu zuen,junta iraultzaileak sortu eta matxinoen mugimendua bultzarazi zuten.maria kristinak karguari uko egin zion eta espartero jeneralari eman zion.2.7.spartorn errgordtza(1840-1843): sparterok junta iraultzailak dsgin eta autskundak deitu. aurrrazalak irabazl. errgordtza iraun bitartan  agintekria nabarmn. ez zuen gortekin erkalanean aritu eta grtuko militarren laguntza soilik euki zuen.  gro eta aldnduago egon aurrrazalekin. ekimn garrantzitzuena muga-zrgak onesta izan zn(1842) ingelesen kotoi euna spainian mrkatuan sartzko baimna. bartzelonan altxamnduak egin. spartrok agindua eman  iria mendean artu art bonbardatzko, ostean, lehen aldz alde izan zituen askok, kontran izango zituen. aurrrazalen zatiktak eta sparterorn bakartasunaz baliotuta modratuek ez zutn aspijokoan aritzko aukrarik galdu, narvaez eta o`donnell gidatua. spartrok errgordtza utzi bar (1843) eta gortak isabl II.arn adin nagusitasuna aurrratu. 13 urtrkin errgina bilakatu.