Euskal Literaturaren Historia XVII. Mendean

Sarrera: XVII. mendetik aurrerakada nabarmena liburugintza eskaraz (i.e.h.), hegoaldean argitaratu -iparraldean +, arrantzak Lapurdiko bizimodua hobetu. Katoliko Vs protestante arteko gerra bukatuta, nagusitasuna katolikoek, Trentoko kontzilioaren aginduak zabaldu. Kostaldeko gorakada eta giro erlijioso eta sozial bereziak Laurdiko euskal literaturaren loraldia. Mende hartako autoreak (Sara)sarako taldea: iparraldean euskarazko liburuak egi zituzten 6-7 idazle; ezaugarriak: *Ziburu, Donibane eta Sarako elizgizonak gehienak. *Axular buruzagi. *Lanak bertsoz eta prosaz. *Gaia erlijiosoa. *Lapurtera klasikoa I.E.H. euskalki literario nagusia (Joanes Etxeberri Ziburukoa, Pedro Axular) Joanes .. (1580) bertso lanak iritsi bakarrik, 3 liburu 1) Manuel debozionezkoa: doktrinari buruzko gaiak (otoitzak) 2) Noelak eta bertze kanta espiritual berriak: gabon kantak, Jesus Kristoren bizitzaren beste pasarte batzuk, santuei dagokien pasartek. 3) Elizara erabiltzeko liburua: eliztarren msedetan egindako liburua (eguneroko otoitzak). Pedro Agirre Azpilikueta “Axular” Pedro Axular (1556-1644) Urdazubikoa, Sarako parrokiako erretore, dotorezia erantsi zion euskarari, esaldi luzeak eta korapilatsuak gustoko (mezu ulergarria eta garbia zen). Bere obra Gero (1643) kristauari erakustem dio: erlijioarekiko betebearrak biharko uztea. Bere ideiak hobeto adierazteko; adibideak (sinonimoak pilatuz) autore klasikoen aipuak Arnaut Oihenart: Zuberoakoa legegizona (abokatu karrera ikasi), kargu garrantsitsuak bereganatu zitue, ikastuna, historiari eskaini bere ahaleginak noticias utriuske vasconiae I eta H e.h. historikoen berrri. Literaturan Art Poétique Basque. Sorkuntzan: Atsotitzak eta neurtitzak esaera aharrak eta poesiak. Errenazimenduaren eragina ekarten sahiatu, gai nagusia maitasuna, hizkera trinkoa eta ularkitza. Ez jarraitzaileak. Zuberoako euskalkietan egindako lanak mende honetan hasi plazarartzen (lan lapurtarrak baino -)

E. Iparraldean dauden euskalkietatik erabilera zabalena Nafar Lapurtarra, bai hiztun kopuruari, bai lurraldeari agokionez. (Lapurdi eta N. beheran hitz egiten da.) Bilakaera Lapudiko eta Nafarroa Behereko hizkeren artean ez zegoen alde handia; bi lurrzdeen hizkuntzak = arrazoiak *ibilbide bateratua* Geografía ezaugarriak: ez dago hartu emana eragozten *Elizak eragindako inar bateratzailea. Azpieuskalkiak: 2, sortaldekoa: Lapurdiko M, sortaldekoa: L. E. lhen lekukoak; laurtarraizan da, XVI. mendean Joanes Leizarragak erabiltzen zuena, arkaismoz eta hizkuntza klasikoetako hitzez josia. Beste Lapurtera klasikoa (Axularrek Gero idazteko erabiliko duena.