Euskera bertso

Ahozko literatura ezaugarriak:
Literatura unibertsala: gizakiak memoria erabili du ideiak, sinesmenak, ohiturak eta gertaerak gordetzeko. Kontalariak garantís haundia izan zuen bera igorlea baitzen. Literatura mota hori bere estilo propioa du. Ezaugarri nabarmenak:
Kultura-testuinguru jakin batekoak.
Belaunaldiz belaunaldi transmititzen da.
Gai eta teknika zaharrrekin egina da.
Anonimoa da.
Testu beraren aldakien ugaritasuna dago, ahoz aho igortzn delako.
Herri-memoriaren giltzarria da, gertaerak,ohiturak, sinesmena gordetzeko balio duelako.
Toki publikoetan, lanan eta etxean esan edo kantatzen ziren.
Genero ugari ditugu:
Poseian: baladak, sehaska kantak, igarkizubnak...
Narratiban: ipuinak, kondairak, txisteak...
Jaso eta eman:
Homero eta Hesiodo izan ziren beren herriko ahozko literatura eta esaera zaharrak jaso eta bertsotan idatzi zituztenlehen europarrak. Bertso haietan, eguneroko bizitzarako behar ziren arau, lege eta ahiturak zeuden. Bertsoak ikastea musika-alorrean sartzen zituzten eta liburuetan murgiltzen zen. Erdi Aroan oso gustokoak ziren ipuinak. Apaizek sermoietan sartzen zituzten eta liburuetan biltzen ziren. Mila eta bat gau ipuin bilduma da garai ortako garrantzitzuena. XIX.mendean, erromantizismoaren etorrerarekin, folklorea edo herritarren jakintze aztertzeari ekin zioten jakintsuek. Grimm anaia alemaniarrek beren herriko ahozko ipuinak bildu zituzten.
Euskal literatura:
Euskal ahozko literatura: Euskal ahozko literatura oroimenean oinarritzen den eta ahoz aho transmititzen den Euskal literatura mota da. Euskal literatura oso errotua agon izan da gizartean. Ahozko transmisio horretan garantís handia zan dute errimak, erritmoak, kantuak eta gorputz-espresioak. Ahozko Euskal literatura duela urte asko biltzen, papelean jartzen hasi baziren ere herriak memorian gorde ditu ipuinak eta kantak. Ahulduz joan da ahozkatasuna mendebaldeko herrietan bezala. Bertsolaritza bazter utzi behar dugu.
Gure ahozkoaren biltzaileak: ahozko literatura belaunaldiz belaunaldi igaro da mendeetan zehar. Hala ere, kultura idatziak memoriaren beharra gutxitu egin du, paperean jasoa dagoenez ez delako jadanik buruan gorde behar. Hainbat jakintsu izan dira historian zehar, aozko literatura galbidean zegoela ilusita, jakintza horren zati bat paperean bildu nahi izan dutenak. Euskal herrian, lehen esaera zaharren bilduma XVI mendekoa dugu, biltzaile ezezaguna agina. Ondoren Garibai eta Oihenarten bildumak etorri ziren. XIX mendean erabakigarria ian zen Euskal Herrian ahozko altxorra gordetzen hasteko: Agosti Xahok herri-kantaz osatutako kantutegia hasi zuen; atzerritik folklorista eta ipuin-bildumagileak etorri ziren: Vinson, Webster... XX memdean, Resurreccion Maria Azkuek lan handia egin zuen era guztietako ahozko adierazpenak biltzen; Mnuel Leukonak mugarria ezarri zuen bere Literatura oral vasca lanarekin; Jose Migel Barandiaran antropologoak Euskal mitologiari buruzko lana egin zuen.

Bertsolaritza
Literatura unibertsala
Improbizatzaileak: ahozko culturan, ia gehienetan izan dira errezitatzile edo inprobisatzaileak. Inprobisatzeileak ezaugarri eta trebetasun bereziak dituzten pertsonak dira. Bere inguruarekin oso lotutak daudeeta inguruneko nahikari, kezka eta usteak bereganatzen dituzte. Herriaren ahozko tradizioa moldeatu eta eraldatzen dute eta tradizio zaharrari beren ahotz propioa esartzen diote. Bere galbahetik pastasen du, hitz Joao eta forma berriak emanezeta herriari itzultzen dio. Ezer idatzia ez dagoenez, errepikapenaren bidez lortzen da ahozko kulturan jakintza belaunaldi batetik bestera igarotzen da. Homero greziarra dugu ahozko tradizio horren eredu nagusia.
Erromantizismoa eta ahozkotasuna:
XIX mendean, europan, erromantizismo izeneko joera piztu zen. Ezaugarriak:
Indibidualismoa: artea literatura ni-tasunaren eta sentimenduen adierazle bihurtzeb dira
Irrazionalismoa: arrazionalismo ilustrearen aurka eginez, Erromantizismoak arrazionala ez den guztia indartzen du, hala nola emozioak, ametsak,fantasiak…
Askatasuna: politikan, moralean eta artean
Idealismoa: erromantikoek helburu lortezin atzetik joko dute, batez ere maitasunaren atzetik.
Abertzaltasuna: erromantikoak beren herriko ezaugarri berezien defentzaileak dira. Historia eta ohiturak berreskuratu nahi ditzute.
Erromantizismoak eragin handia izan zuen ahozko literaturan. Ordura arte, ahozko kultura adierazpeak ez ziren ikergai. Erabateko garantiza eman zioten herriaren ahotsari. Hala folklorea azteari ertzeari ekin zioten.
Euskal literatura
Bertsolaritza, herriaren mezulari: bertsolaritza oso garrantzitsua izan da eta ahozko literaturaren altxo bilakatu zen. XIX mendetik aurrera hasi zen idatziz jasotzen. Gipuzkuako eskualde batzuek eman zituzten bertsolari ezaunenak. Kanta-paperen bidez zabaldutako bertsoak modan eon ziren. XIXmendeko gerra eta gatazka ugariek eman zuten bertsorako gaia. Oso garai Gomorra izan zen XIX mendea. Foruen galtzea, gerra, herriminaeta amodioa izan ziren garai hartako bertsogintzaren gai nagusiak. Bertsolaritzeren gotorlekuak tabernak ziren. Bertsolariak baserritarrak ziren gehienak eskolatu gabeak.
Bat-batean idatziz XIX mendekpo bertsolari zaharren artean, Xenpelar errentiarra duu ospetsuena. Jose Maria Iparragirreren eta Bilintxen bertsoak dira aipagarrienak bat bateo bertsolari moduan. Azpimarratzekoak dira ere Iparraldeko koplariak ere, hala Nola Zuberoko Piarres Topet Etxahun barkoxtarra eta Nafarroa Behereko Joanes Oxalde bidaitarra. XIX mendean aurrera joan ahala, nertsolari asko azaldu ziren Gipuzkoa aldean, Astesasu-Zizurkil eta Donostiatik Oiora bitartean bereiziki; famatuenak Udarregi, Pello Errota, Pedro Maria Otaño, Txirrita… Pedro mari otañok ez zuen plazarik plaza ibiltzerik izan, ahots gutxitxo zukalako. Hala, paperean ipini zituen bere lana asko, bertsoek zbalkunde handiagoa izan zuten.