O Romanticismo e o desenvolvemento da ciencia no século XIX

Con el século XIX comezou, a partir de Hegel, a filosofía contemporánea. Entre as transformacións que experimentou a filosofía foron: a recepción e o desenvolvemento do legado kantiano, a ruptura das concepcións ilustradas, racionalistas e empiristas protagonizada polo movemento romántico, a situación politicamente inestable de Europa, a liberdade que gozou o desenvolvemento da filosofía en Alemaña e a orientación desta filosofía alemá cara ás grandes cuestións teóricas.

O movemento romántico surxiu en este país cara ao ano 1750 como unha reacción contraria ao racionalismo da Ilustración e á influencia dos clásicos que imperaban na filosofía inmediatamente anterior, e esténdese ata mediados do século XIX, momento no que o positivismo de Comte e Stuart Mill triunfou en Europa. Hai que destacar que o romanticismo, non só foi un movemento literario e artístico, e a súa influencia aínda se deixou notar nos períodos posteriores, sobre todo no plano artístico.

En o ámbito da filosofía, o idealismo alemán, que surxiu como resposta ao criticismo kantiano, recolle todos os temas, modificando a perspectiva relixiosa e sentimental dos poetas románticos, pero fiel á súa esencia: a aspiración mística ao infinito, aínda que, como no caso da dialéctica de Hegel, se busque na historia.

Ante o exceso de racionalismo do idealismo de Hegel e do positivismo de Comte como únicas formas de entender o mundo, surxiron as filosofías práxicas, que se referían a un saber actuar e pretendían transformar a realidade. Mentres o materialismo histórico o intentaba a través das estruturas económicas da sociedade, o vitalismo propuña a transformación da acción humana pola estética. Marx, Nietzsche e Freud, son apodados por Paul Ricoeur “escola da sospeita”.

O marxismo surxiu como unha solución ao problema de que desenvolvemento e civilización non sempre van unidos. Un claro exemplo disto é a precaria situación que se vivía nesta época por parte dos obreiros, que veían como o desenvolvemento económico e técnico só favorecía a uns poucos privilexiados. Marx e Engels fixéronse eco desta situación, e abriron horizontes á reflexión social, relacionando estes problemas sociais coa estrutura dos Estados. Marx recolleu a influencia da esquerda hegeliana, e utilizou a dialéctica de Hegel como instrumento para interpretar, entender e transformar o mundo. A meta do marxismo, por tanto, foi a loita para acabar definitivamente co capitalismo, orixe de todos os males sociais.

O vitalismo, exaltaba o vital e o afectivo como medio de captar a realidade. Desta forma, ademais de utilizar a razón, era necesario ter en conta os desexos, as paixóns e os sentimentos. Suxeriu o coñecemento mediante símbolos que desbordaban ao coñecemento racional e accedían á comprensión da realidade a través da arte e da moral. Pode dicirse, por tanto, que era un derivado do movemento romántico e da filosofía de Schopenhauer.

O historicismo era unha tendencia intelectual que consideraba á realidade como un produto do devenir histórico. Desde este punto de vista, a filosofía é un complemento da historia, e os feitos políticos, científicos, etc, eran considerados feitos históricos debido á súa importancia para a vida do home. A esta corrente pertencía,  Ortega y Gasset.

Friedrich Nietzsche, con seu vitalismo antropolóxico, abarcou as dúas dimensións deste movemento filosófico: a concepción da vida en sentido biolóxico e en sentido histórico-biográfico. Desta maneira, entendeu a vida dunha forma biolóxica pero tamén cultural. Sen embargo, o de Nietzsche é un vitalismo orixinal que influíu amplamente en toda a filosofía contemporánea, cun estilo literario elegante e suxestivo que criticou ás falsas aparencias e ás falsas ilusións da metafísica, ou ao aparente rigor da lóxica.